22.11.2023 10:52 | Źródło: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich / suskiDlaWas.info

Normatywny status człowieka na etapie rozwoju prenatalnego w świetle art. 34 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej - stanowisko RPO

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej art. 34 - 1. Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa. 2. Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie.

Lewicowa grupa posłów na Sejm X kadencji wniosła poselski projekt ustawy o bezpiecznym przerywaniu ciąży - bez przeprowadzenia formalnych konsultacji społecznych - wzbudziło to zainteresowanie społeczne na tyle, że redakcja zwróciła się do RPO o zajęcie stanowiska - w zakresie życia prenatalnego, które nie objęte jest obywatelstwem polskim.

Temat nabycia polskiego obywatelstwa z rodziców będących obywatelami polskimi - wzbudziło zainteresowanie czytelników na tyle, że redakcja zwróciła się o stanowisko do RPO, skąd w dniu dzisiejszym (22.11.2023) - nadesłano poniższą informację.

"...normatywny status człowieka na etapie rozwoju prenatalnego, który ma podstawowe znaczenie dla oceny przysługiwania temu podmiotowi określonych praw i wolności. W pierwszej kolejności wskazać należy, że w zakresie podmiotowym godności ludzkiej, tj. wartości stanowiącej źródło wszelkich innych praw i wolności, zgodnie z przeważającym stanowiskiem, mieści się również embrion ludzki (zob. L. Bosek, Gwarancje godności ludzkiej i ich wpływ na polskie prawo cywilne, Warszawa 2012). Oznacza to co prawda, że zakazanym jest przedmiotowe traktowanie istot ludzkich, w tym także embrionu ludzkiego, ale jednocześnie tak rozumiana godność nie prowadzi do „absolutyzacji poszczególnych podmiotowych praw lub wolności” (zob. W. Wróbel, Opinia prawna dotycząca propozycji modyfikacji projektu zmiany art. 38 Konstytucji oraz znaczenia wprowadzenia ewentualnych zmian do art. 30 Konstytucji RP [w:] Konstytucyjna formuła ochrony życia, seria „Przed Pierwszym Czytaniem”, Warszawa 2007).

Poważniejsze kontrowersje budzi kwestia przysługiwania embrionowi ludzkiemu prawa do życia, o którym stanowi art. 38 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 28 maja 1997 roku (sygn. K 26/96, OTK ZU 1997, nr 2, poz.19) stanął na stanowisku, że w demokratycznym państwie prawnym życie ludzkie podlegać winno ochronie na każdym etapie jego rozwoju – i to bez względu na kondycję fizyczną człowieka – co wskazuje, że również embrion mieści się w zakresie podmiotowym prawa do życia. Chociaż pogląd ten wydaje się dominować także w literaturze, nie brak głosów negujących istnienie prawa do życia od poczęcia (zob. W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej: Komentarz, Warszawa 2013), bądź wskazujących na węższy jego zakres (E. Zielińska, Opinia prawna o poselskim projekcie zmiany (art. 38) Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej [w:] Konstytucyjna formuła ochrony życia, seria „Przed Pierwszym Czytaniem”, Warszawa 2007). Stanowiska mniejszościowe wspierane są także brakiem jednoznacznego rozstrzygnięcia tej kwestii w prawie międzynarodowym, a także niekonsekwencją ustawodawstwa krajowego.

Pragnę podkreślić, że nawet uznanie, iż życie ludzkie chronione jest od poczęcia nie wyklucza różnicowania intensywności owej ochrony. Wskazał na to m.in. Trybunał Konstytucyjny w przytaczanym już orzeczeniu K 26/96, w którym stwierdził, że: „Intensywność ochrony prawnej i jej rodzaj nie jest prostą konsekwencją wartości chronionego dobra. Na intensywność i rodzaj ochrony prawnej, obok wartości chronionego dobra, wpływa cały szereg czynników różnorodnej natury, które musi brać pod uwagę ustawodawca zwykły decydując się na wybór rodzaju ochrony prawnej i jej intensywności. Ochrona ta jednak powinna być zawsze dostateczna z punktu widzenia chronionego dobra”. Sam więc fakt, że ustawodawca w słabszym stopniu chroni zarodek ludzki na początkowym etapie rozwoju nie przesądza o niekonstytucyjności przepisów.

Niezależnie od powyższego uprzejmie informuję, że art. 34 ust. 1 Konstytucji określa sposoby nabycia obywatelstwa polskiego. Należy podkreślić, że takie ukształtowanie tej problematyki koresponduje ze współczesnym rozumieniem obywatelstwa, które – jak wskazuje się w literaturze przedmiotu – „polega na trwałej więzi prawnej łączącej osobę fizyczną z państwem. Osoba, przynależąc do państwa, jest podmiotem wielu praw i obowiązków składających się na tę więź. Istota obywatelstwa sprowadza się do tego, że osoba będąca częścią wspólnoty politycznej, jaką jest naród, uczestniczy w kształtowaniu jego woli. Korzystając z wolności i praw oraz realizując prawne obowiązki, obywatel otoczony jest opieką państwa” (P. Tuleja [w:] P. Czarny, M. Florczak-Wątor, B. Naleziński, P. Radziewicz, P. Tuleja, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2023, art. 34).

Mając na uwadze powyższe, uprzejmie informuję, że Rzecznik nie dostrzega podstaw do podjęcia działań w sprawie. Jednocześnie pragnę wskazać, że RPO, podobnie jak miało to miejsce dotychczas, będzie monitorował proces legislacyjny dotyczący zmian w ustawie antyaborcyjnej i w razie potrzeby, rozważy podjęcie stosownych działań." - przekazał Marcin Malecko p.o. dyrektora Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego BRPO / VII.5001.8.2023.AMB / 21.11.2023

Wszystkie polskie konstytucje posługiwały się pojęciem obywatelstwa w kontekście określania praw i wolności jednostki. W Konstytucji z 1997 roku odróżniono wyraźnie prawa człowieka od praw obywatela. W związku z tym koniecznym okazało się określenie w rozdziale drugim przesłanek posiadania obywatelstwa.

Artykuł 34 wskazuje trzy główne zasady:

zasadę krwi (obywatelstwo nabywa się poprzez urodzenie przez obywateli RP, gdy przynajmniej jedno z rodziców posiada obywatelstwo polskie),
zasadę dopuszczalności innych dróg (określonych w ustawie),
zasadę trwałości obywatelstwa (nie można go utracić inaczej niż poprzez zrzeczenie się go).

Konstytucja wyklucza możliwość pozbawienia obywatelstwa bez zgody obywatela. Historycznie jest to niezwykle istotne rozwiązanie, ponieważ w Polsce utrata obywatelstwa stosowana była jako forma kary lub represji zazwyczaj w kontekście politycznym.

Warto przypomnieć tu, że obywatelom polskim – tak jak wszystkim obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej – przysługuje także obywatelstwo europejskie.

źródło: bip.brpo.gov.pl

foto tematyczne: pixabay.com

POLECANE

Spotkanie w BRPO poświęcone opiece okołoporodowej i prawom kobiet;

Obwieszczenie marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 września 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o obywatelstwie polskim;

Obwieszczenie marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 sierpnia 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”;

Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 4 września 2023 r. w sprawie procedury postępowania Policji przy wykonywaniu przez pracownika socjalnego zapewnienia ochrony dziecku w razie zagrożenia jego życia lub zdrowia w związku z przemocą domową oraz podejmowaniu decyzji o zapewnieniu tej ochrony;