Polacy nie akceptują tortur. Jako sprawców wskazują najczęściej policjantów. Wyniki badania opinii społecznej na zlecenie RPO - wyniki badania w roku 2020

Od dwóch lat Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur wraz z partnerami -  Naczelną Radą Adwokacką, Krajową Izbą Radców Prawnych, Radą Europy, ODIHR OBWE, Stowarzyszeniem Zapobiegania Torturom (Association for the Prevention of Torture) oraz Kantar Millward Brown prowadzi kampanię społeczną „Państwo bez tortur”. Jest ona skierowana głównie do funkcjonariuszy i przedstawicieli instytucji, w których przebywają lub mogą przebywać osoby pozbawione wolności.

Punktem wyjścia do rozpoczęcia kampanii były badania opinii publicznej pt. „Tortury – opinie Polaków”, przeprowadzone przez Kantar Millward Brown na przełomie września i października 2018 r. W listopadzie 2020 r. badania te zostały powtórzone^[1]. Wynika  z nich, że w tym czasie Polacy zdecydowanie zmienili swoje nastawienie do kwestii tortur.

Przede wszystkim coraz mniejsze jest przyzwolenie na stosowanie tortur.

• W porównaniu z poprzednim badaniem wzrósł odsetek Polaków, którzy nie akceptują stosowania tortur bez względu na okoliczności – z 59% do 70%.

Wpływ na to mogą mieć zarówno nagłośniane medialnie sprawy: Igora Stachowiaka czy Tomasza Komendy, ale także ostatnie doniesienia na temat tego, co dzieje się tuż za polską granicą – na Białorusi, jak i relacje z protestów i manifestacji w Polsce, gdzie policja decyduje się na użycie pałek teleskopowych i gazu łzawiącego.

Badani są także coraz bardziej zdecydowani w ocenie tego, jakie zachowania stanowią tortury:

• 52 % badanych zdecydowanie zgadza się, że ma to miejsce w przypadku nieuzasadnionego użycia siły przez funkcjonariusza państwowego (wzrost o 6 p.p. w porównaniu z badaniem w 2018 r.)

Natomiast o 5 p.p. w porównaniu z poprzednim badaniem odpowiedź „zdecydowanie się zgadzam” wzrosła w przypadku wskazań, że torturami są:

• Poniżające traktowanie osób pozbawionych wolności przez funkcjonariuszy państwowych – 51% badanych w 2020 r.
• Użycie przemocy fizycznej przez funkcjonariusza państwowego w ramach kary za popełniony czyn – 53% badanych w 2020 r.
• Wymuszanie zeznań  przy użyciu przemocy psychicznej – 54% badanych w 2020 r.
• Wymuszanie zeznań przy użyciu przemocy fizycznej – 59% badanych w 2020 r.

Wciąż niepokojące jest jednak to, że 30% badanych dopuszcza stosowanie tortur. I aż 13% z nich zaakceptowałoby, gdyby takie metody zostały zastosowane wobec ich bliskich i znajomych. Tymczasem zakaz tortur ma charakter absolutny i wynika z przepisów konstytucji, prawa międzynarodowego i europejskiego. Nie można go łamać bez względu na żadne okoliczności, w tym stan nadzwyczajny czy wojnę. Pokazuje to, jak wiele jest jeszcze do zrobienia w kwestii podnoszenia świadomości społecznej w tym zakresie.

Z badań opinii publicznej wynika również, że wiele do nadrobienia w kwestii wizerunkowej ma także polska policja. W 2018 r. aż 87% badanych wskazało, że to właśnie ta formacja już po 1989 r. roku była utożsamiana ze stosowaniem tortur. Dwa lata później, ankietowanych  poproszono o wskazanie tych instytucji, których przedstawiciele w ciągu ostatnich 10 lat stosowali lub nadal stosują tortury. Aż 88% Polaków uznało, że za tego typu czyny odpowiadają funkcjonariusze Policji. Na kolejnych miejscach, z dużo mniejszymi wynikami, znalazły się m.in.: służba więzienna – 42%, zakłady poprawcze – 34%, szpitale psychiatryczne – 33%, młodzieżowe ośrodki wychowawcze – 28%, domy pomocy społecznej – 28%.

W kontekście oceny funkcjonowania policji warto także zwrócić uwagę na inne badanie opinii publicznej przedstawione w ostatnim czasie. Z analizy wyników sondaży IBRiS (przeprowadzonego w 2017 r. dla Rzeczpospolitej i w 2020 r. dla portalu Interia.pl^[2]) wynika, że zaufanie do tej formacji spadło w ciągu 3 lat o ponad 20 p.p. Obecnie policję darzy zaufaniem jedynie 44,1% Polaków. „Zdecydowanie ufa” jej 18,1% badanych (spadek o 4,9 p.p.), a „raczej ufa” 26% badanych (spadek o 15,2 p.p.). W 2020 r. ponad 1/3 ankietowanych wskazała, że nie ufa policji.

To pokazuje, jak ważne jest kontynuowanie kampanii społecznej „Państwo bez tortur”. Niezbędne jest stałe doskonalenie zawodowe funkcjonariuszy służb mundurowych i pracowników miejsc detencji w kierunku poszanowania praw człowieka i zapobiegania torturom. Konieczne jest również budowanie kultury sprzeciwu wobec nieuzasadnionej przemocy, która powinna być postrzegana jako niedopuszczalny brak profesjonalizmu, rzutujący na wizerunek całej służby.

Należy podkreślić, że każdy powinien czuć się bezpiecznie w kontaktach z organami ścigania, nawet jeśli jest podejrzany o popełnienie przestępstwa czy wykroczenia. Tym bardziej, że z doświadczenia KMPT wynika, że najczęściej ofiarami tortur i złego traktowania są osoby o niewielkiej świadomości społecznej, zatrzymywane po raz pierwszy, nie mające dostępu do pomocy prawnej, bardzo często niepełnoletni, a nawet osoby starsze czy z niepełnosprawnościami.

Kluczowe jest podnoszenie  świadomości obywateli na temat przysługujących im praw, a także podjęcie dialogu z przedstawicielami władzy, co pozwoli na wypracowanie najskuteczniejszych gwarancji chroniących przed złym traktowaniem ze strony przedstawicieli państwa. Należy podjąć kroki prawne zmierzające do wprowadzenia w Polsce regulacji prawnych stanowiących skuteczne gwarancje ochrony przed torturami.


[1] Badanie przeprowadził instytut Kantar na zlecenie Rzecznika Praw Obywatelskich. Badanie zostało zrealizowane w okresie 6-12.11.2020 r. W raporcie wyniki przedstawione są w porównaniu do wyników z badania realizowanego w okresie 28.09-3.10.2018 r. Badanie zrealizowano na próbie N=1010 osób w wieku 18-75 lat.

[2] https://wydarzenia.interia.pl/polska/news-sondaz-dla-interii-co-trzeci-polak-nie-ufa-policji,nId,4874689


ZAŁĄCZNIK /przekierowanie/: Tortury – opinie Polaków Wyniki badania Kantar dla Rzecznika Praw Obywatelskich;


opublikowano: 2020-12-01 13:47:39; ostatnia aktualizacja: 2021-02-08 08:26:30


Co z zapowiadanymi przez władze działaniami na rzecz zapobiegania torturom w Policji? RPO pyta MSWiA o działania wskazane w odpowiedzi na raport Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom (CPT)

W 2019 r. delegacja Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu i Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) przeprowadziła w Polsce specjalną wizytę poświęconą traktowaniu osób zatrzymanych przez Policję. Celem był przegląd realizacji wcześniejszych wieloletnich zaleceń Komitetu co do traktowania osób przebywających w policyjnych miejscach detencji.

28 października 2020 r. CPT opublikował raport z wizyty wraz z odpowiedzią polskiego rządu.

Raport CPT stwierdzał, że nie poprawia się sytuacja na polskich komisariatach. Osoby zatrzymane nadal narażone są na ryzyko złego traktowania, w szczególności w momencie zatrzymania. Chodzi zwłaszcza o dostęp do adwokata i do lekarza – a to podstawowe metody ochrony przed złym traktowaniem. Chodzi też o możliwość powiadomienia osoby trzeciej o zatrzymaniu oraz prawa do informacji o tych prawach. Komitet ponownie wezwał władze do zdecydowanego kontynuowania wysiłków na rzecz walki ze złym traktowaniem przez policję.

W odpowiedzi na raport, udzielonej CPT 23 czerwca 2020 r., sekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Marcin Warchoł wskazał na szereg działań wdrożonych przez polskie władze w celu przeciwdziałania torturom:

• powołanie policyjnej grupy roboczej, której celem było podjęcie prac analitycznych nad zjawiskiem środowiskowej zmowy milczenia oraz zaproponowanie rozwiązań w zakresie ochrony sygnalistów w Policji;
• plany doposażenia funkcjonariuszy Policji w kamery noszone na mundurze - System Rejestracji Audio-Video (RAW);
• rozpoczęcie prac nad projektem zarządzenia Komendanta Głównego Policji sprawie zasad, metod i form realizacji czynności służbowych związanych z obserwowaniem
  i rejestrowaniem obrazu oraz dźwięku za pomocą kamer nasobnych.

Z uwagi na zapobiegawcze znaczenie powyższych rozwiązań w systemie ochrony obywateli przed torturami, RPO prosi Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o:

1. informację, czy wskazana w odpowiedzi przez Ministra Warchoła policyjna grupa robocza ds. działań w obszarze kształtowania postaw i zachowań w środowisku policyjnym zmierzających do przełamywania źle pojętej solidarności zawodowej, dokonała analizy środowiskowej zmowy milczenia w Policji i czy w związku z poczynionymi ustaleniami zaproponowała rozwiązania służące ochronie tzw. sygnalistów w tejże formacji;
2. przekazanie danych dotyczących liczby zakupionych i przekazanych do dyspozycji policjantów kamer, w rozbiciu na lata 2019 i 2020 oraz na garnizony, do których trafiły te urządzenia jak również planów zakupu takich urządzeń w roku bieżącym;
3. wskazanie na jakim etapie pozostają prace nad projektem zarządzenia Komendanta Głównego Policji w sprawie zasad, metod i form realizacji czynności służbowych związanych z obserwowaniem i rejestrowaniem obrazu oraz dźwięku za pomocą kamer nasobnych Systemu Rejestracji Audio-Video (RAW) lub innych urządzeń technicznych rejestrujących obraz i dźwięk w policyjnych środkach transportu, obiektach Policji lub wykonywanych niektórych zadań służbowych Policji;
4. przekazanie danych statystycznych za rok 2020 dotyczących:

• liczby skarg i wniosków załatwionych przez Policję we własnych zakresie, których przedmiotem było nieludzkie lub poniżające traktowanie;
• liczby zarzutów dotyczących stosowania przez policjantów przemocy na służbie;
• liczby prawomocnie zakończonych postępowań dyscyplinarnych, w których wobec policjantów sformułowano zarzuty dotyczące naruszenia praw człowieka oraz użycia broni palnej i środków przymusu bezpośredniego;
• liczby postępowań karnych prowadzonych wobec funkcjonariuszy w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstw określonych w artykułach 231, 246 i 247 Kodeksu karnego. Proszę także o informacje dotyczące sposobu zakończenia tych postępowań.

KMP.571.7.2020


WAŻNE: Komitet Rady Europy ds. Zwalczania Tortur publikuje raport z wizyty ad hoc w Polsce /przekierowanie/ Raport CPT i odpowiedź rządu (FR; EN);

DO POBRANIA /przekierowanie/ Przeczytaj odpowiedź - po polsku (stron 26);

ZAŁĄCZNIKI /przekierowanie/:Do_MSWiA_5.02.2021.pdf ; Odpowiedz_MS_dla_CPT_23.06.2020.pdf; 

opublikowano: 2021-02-05 14:05:45; ostatnia aktualizacja: 2021-06-30 14:15:29

Co to jest Krajowy Mechanizm Prewencji?

Celem KMPT jest podejmowanie działań zmierzających do eliminowania ryzyka zaistnienia tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania.

KMPT tworzą specjaliści, którzy monitorują sytuację w miejscach odosobnienia, gdzie ludzie przebywają niezależnie od swojej woli. Takich miejsc jest w Polsce jest ponad 3 000. W skład zespołu wchodzą m.in. prawnicy, psycholodzy, socjolodzy, politolodzy. W wizytacjach wspierają ich także eksperci zewnętrzni m.in. lekarze, psychiatrzy, psycholodzy.

18 stycznia 2008 r. zadania Krajowego Mechanizmu Prewencji powierzono Rzecznikowi Praw Obywatelskich.

W ciągu 10 lat działalności przedstawiciele KMPT przeprowadzili ponad 1 000 wizytacji.

ZADANIA KRAJOWEGO MECHANIZMU PREWENCJI:

• regularne sprawdzanie sposobu traktowania pozbawionych wolności w miejscach zatrzymań, w celu wzmocnienia, jeśli to niezbędne, ich ochrony przed torturami oraz innym okrutnym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem;
• przedstawianie rekomendacji właściwym władzom, w celu poprawy traktowania oraz warunków osób pozbawionych wolności i zapobiegania torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu;
• przedstawianie propozycji i uwag odnośnie do obowiązujących oraz projektowanych przepisów prawnych;
• sporządzanie rocznego raportu z działalności, który jest następnie publikowany.

CO TO JEST MIEJSCE ZATRZYMAŃ? CZYM JEST POZBAWIENIE WOLNOŚCI?

Zgodnie z definicją art. 4 OPCAT, pod pojęciem miejsc zatrzymań kryją się wszystkie miejsca pozostające pod jurysdykcją i kontrolą Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie przebywają lub mogą przebywać osoby pozbawione wolności na podstawie polecenia organu władzy publicznej bądź za jego namową, zgodą lub przyzwoleniem.

Z kolei pozbawienie wolności oznacza jakąkolwiek formę zatrzymania lub uwięzienia bądź umieszczenia osoby w publicznym lub prywatnym miejscu odosobnienia, którego osobie tej nie wolno z własnej woli opuszczać, na mocy polecenia jakiejkolwiek władzy sądowej, administracyjnej lub innej.

Cytowany artykuł wskazuje w sposób jednoznaczny na mandat KMPT do prowadzenia monitoringu nie tylko w tradycyjnych miejscach detencji takich jak zakłady karne czy jednostki policji, ale też wszędzie tam gdzie przebywają, lub mogą przebywać osoby wbrew własnej woli. Tak szerokie rozu­mienie zakresu działania KMPT pozwala na monitorowanie miejsc pozbawienia wolności, które prowadzone są także przez podmioty prywatne np. prywatne domy opieki.

KMPT wizytuje między innymi:

• areszty śledcze / zakłady karne,
• schroniska dla nieletnich / zakłady poprawcze,
• pomieszczenia dla osób zatrzymanych jednostek organizacyjnych Policji, Straży Granicznej,
• komisariaty Policji,
• policyjne izby dziecka,
• młodzieżowe ośrodki wychowawcze,
• areszty w celu wydalenia,
• ośrodki strzeżone dla cudzoziemców,
• wojskowe miejsca zatrzymań,
• szpitale psychiatryczne,
• izby wytrzeźwień,
• domy pomocy społecznej,
• zakłady opiekuńczo-lecznicze,
• placówki całodobowej opieki.

Stały monitoring miejsc detencji wynika z faktu, że osoby przebywające w tego typu placówkach – z definicji zamkniętych na świat zewnętrzny - są bardziej narażone na różnego rodzaju nadużycia. Poszanowanie praw osób pozbawionych wolności zależy więc wyłącznie od władz odpowiedzialnych za funkcjonowanie miejsc zatrzymań. Należy przy tym zauważyć, że w placówkach tego typu nakłada się na siebie wiele czynników społecznych, w tym presja i ogromny stres, co w naturalny sposób może prowadzić do sytuacji problemowych, w których możliwe jest naruszanie praw człowieka, okrutne, nieludzkie lub poniżające traktowanie. Tego typu zachowanie  może przybierać różne formy, z których wiele jest często niezamierzonych, lecz stanowi rezultat błędów organizacyjnych i niewystarczających środków.

Dlatego tak ważna jest rola prewencyjnych wizytacji KMPT, dzięki którym można lepiej zdiagnozować problemy i wspólnie poszukać ich rozwiązania, a tym samym zmniejszyć ryzyko występowania wszelkich nadużyć.

Jakie są uprawnienia KMPT?

Zgodnie z art. 20 OPCAT KMPT posiada:

• prawo dostępu do wszystkich informacji dotyczących liczby osób pozbawionych wolności w miejscach zatrzymań, liczby tych miejsc oraz ich położenia,
• prawo dostępu do wszystkich informacji dotyczących traktowania tych osób, jak również warunków ich zatrzymania,
• prawo dostępu do wszystkich miejsc uwięzienia, ich instalacji i urządzeń,
• możliwość odbywania prywatnych rozmów bez świadków z osobami pozbawionymi wolności, bądź osobiście, bądź poprzez tłumacza, jeśli uznane to zostanie za niezbędne, jak również z każdą inną osobą, co do której KMPT uzna, że może ona dostarczyć stosownych informacji,
• swobodę wyboru miejsc, które zechce odwiedzić, oraz osób, z którymi zechce odbyć rozmowy.

Co ważne, stosownie do art. 21 ust. 1 OPCAT żadna osoba (np. pracownik placówki, osadzony, funkcjonariusz, lekarz) lub organizacja, która przekazała KMPT informację nie może ponieść jakiejkolwiek sankcji lub uszczerbku z tego tytułu, niezależnie czy udzieliła informacji prawdziwej, czy fałszywej.

Wskazany przepis OPCAT stanowi bowiem, że żadna władza lub funkcjonariusz nie nakaże, nie zastosuje, nie pozwoli ani nie dopuści do stosowania jakiejkolwiek sankcji przeciwko jakiejkolwiek osobie lub organizacji, za przekazanie krajowemu mechanizmowi prewencji jakiejkolwiek informacji, prawdziwej bądź fałszywej, i żadna taka osoba lub organizacja nie poniesie żadnego uszczerbku w jakikolwiek inny sposób.

Jak działa KMPT w ramach Biura Rzecznika Praw Obywatelskich?

Od dnia 14 października 2010 r., w wyniku reorganizacji przeprowadzonej w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, wyodrębniony został zespół „Krajowy Mechanizm Prewencji”. Ze względu na liczbę oraz duże rozproszenie wizytowanych placówek KMPT wspierany jest w przeprowadzaniu wizytacji przez pracowników Biur Pełnomocników Terenowych RPO w Gdańsku, Katowicach i we Wrocławiu.

Czy KMPT przeprowadza wizytacje interwencyjne? Czy KMP zajmuje się sprawami indywidualnymi?

Wizytacje KMPT są niezapowiedziane dzięki czemu stanowią jedno z najskuteczniejszych narzędzi zapobiegania niedozwolonym formom traktowania osób przebywających w miejscach zatrzymań. Rozpatrywanie spraw indywidualnych oraz przeprowadzanie wizytacji interwencyjnych nie należy do kompetencji KMPT, tego typu sprawami zajmują się inne zespoły w Biurze RPO.


opublikowano: 2016-09-29 17:11:27; ostatnia aktualizacja:  2020-10-29 09:45:52;


POLECANE: 

Koronawirus. Wytyczne Podkomitetu ds. Prewencji Tortur ONZ do rządów i krajowych mechanizmów prewencji tortur;

ETPC bada kontrole osobiste pozbawionych wolności. Rzecznik przedstawia opinię „przyjaciela sądu”;

Umierający w więzieniach. Spotkanie RPO o sytuacji osób w stanie paliatywnym w jednostkach penitencjarnych;

NIK o bezpieczeństwie osadzonych - czyli życie za kratami;