Posterunki Policji bez należytego nadzoru

W latach 2008-2015 przeprowadzono centralizację struktur Policji i zlikwidowano część posterunków. W wyniku czego - ze względu na aspekty ekonomiczne i organizacyjne - zamknięto 477 spośród 815 PP istniejących w 2007 r. Liczba posterunków Policji na koniec 2015 r. wynosiła 397.

Rozpoczęty w 2016 r. proces odtwarzania posterunków nie był rzetelnie zaplanowany i realizowany. Nie wypracowano jego spójnej koncepcji, ani obiektywnych kryteriów pozwalających na ocenę zasadności otwierania posterunków oraz ich optymalnych lokalizacji. Kluczowym czynnikiem decydującym o strukturze i dyslokacji sił policyjnych były subiektywne oczekiwania społeczne, wyrażane w niektórych przypadkach nawet przez pojedyncze osoby.

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Komendant Główny Policji nierzetelnie nadzorowali reaktywację posterunków. Prowadzony przez nich monitoring koncentrował się na danych dotyczących liczby nowo utworzonych posterunków oraz terminach ich otwarcia. Nie obejmował natomiast informacji pozwalających ocenić skuteczność działania Policji w zmienionej strukturze organizacyjnej oraz wpływu, jaki otwarcie posterunków miało na stan bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie działania komend powiatowych (miejskich) Policji, w których je utworzono.

Szczegółowa kontrola 10 nowo otwartych posterunków Policji wykazała, że zapewniono w nich odpowiednie warunki służby funkcjonariuszy oraz przyjmowania interesantów. NIK zwróciła jednak uwagę, że mimo działań podejmowanych na rzecz wzmocnienia etatowego ponad 160 nowych posterunków z rezerwy Komendanta Głównego Policji, prawie połowę z nich stanowiły małe komórki organizacyjne liczące od pięciu do siedmiu etatów funkcjonariuszy. Powyższe, w połączeniu z dynamicznie zwiększającą się liczbą wakatów w Policji, skutkowało trudnościami w organizacji codziennej służby oraz ograniczeniem podstawowej funkcji posterunków, jaką miała być ich łatwa dostępność dla obywateli.

NIK skontrolowała Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Komendę Główną Policji, pięć komend wojewódzkich i dziesięć komend powiatowych / miejskich Policji. Okres objęty kontrolą to 1 stycznia 2016 r. do 30 czerwca 2023 r.

Najważniejsze ustalenia kontroli

Odtwarzanie istniejących i otwieranie nowych posterunków, stanowiła w badanym okresie jeden ze strategicznych priorytetów Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Komendanta Głównego Policji. Realizacja tego procesu nie została jednak rzetelnie zaplanowana, a decyzje i leżące u ich podstaw przesłanki przemawiające za reorganizacją lokalnych jednostek Policji, nie zostały poparte konkretnymi argumentami i wynikały głównie z subiektywnych oczekiwań zgłaszanych przez obywateli i przedstawicieli samorządów lokalnych. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji nie przygotował całościowej i spójnej koncepcji procesu reaktywacji posterunków, a Komendant Główny Policji nie wypracował obiektywnych kryteriów służących podejmowaniu decyzji w sprawie odtworzenia lub utworzenia posterunków i ich optymalnych lokalizacji. Żaden z tych organów nie wypracował również mierników, które pozwalałyby ocenić realny wpływ prowadzonej reorganizacji lokalnych struktur Policji na poprawę stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego.

W wyniku tych zaniechań, pomimo określenia w Policji szczegółowych procedur dla reaktywacji posterunków, podejmowane decyzje nie wynikały z rzetelnych i obiektywnych kryteriów. Szczegółowe badanie próby 31 nowo otwartych posterunków, dla których sporządzono wymaganą dokumentację wykazało, że w żadnym z tych przypadków zawarte w analizach parametry dotyczące bezpieczeństwa i efektywności pracy Policji nie wskazywały jednoznacznie na potrzebę utworzenia posterunku Policji. Wnioski o odtworzenie posterunków były pozytywnie rozpatrywane, pomimo że ze sporządzonych analiz bezpieczeństwa nie wynikały w sposób jednoznaczny negatywne tendencje występujące od momentu likwidacji posterunku. Niektóre dane wskazywały wręcz na poprawę stanu bezpieczeństwa na danym terenie. W dwóch przypadkach wnioski o utworzenie posterunku zostały zaakceptowane przez Kierownictwo KGP pomimo kilkukrotnie wyrażonej, negatywnej opinii właściwych komendantów powiatowych. Jeden z nich wskazał nawet, że w przypadku wyodrębnienia ze struktur powiatowych etatów na posterunek, mogą wystąpić trudności we właściwej dyslokacji służby, a w skrajnym przypadku może przyczynić się to do wzrostu zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie innych gmin powiatu.

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Komendant Główny Policji nierzetelnie nadzorowali proces reaktywacji posterunków. Prowadzony przez nich monitoring koncentrował się na danych statystycznych dotyczących liczby nowo utworzonych posterunków oraz terminach ich otwarcia, a także na analizie ogólnych wyników badań społecznych dotyczących poczucia bezpieczeństwa Polaków.

Organy administracji rządowej odpowiadające za bezpieczeństwo obywateli oraz nadzór nad Policją nie gromadziły natomiast danych, ani nie zlecały jednostkom podległym jakichkolwiek analiz lub opracowań mających na celu ocenę skuteczności działania w zmienionej strukturze organizacyjnej, obejmującej odtworzone i nowo utworzone posterunki. Nie weryfikowały, w jaki sposób przeprowadzona dotychczas reorganizacja terenowych struktur Policji wpłynęła na stan bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz na sprawność działania funkcjonariuszy.

Komendant Główny Policji oraz nadzorujący go Minister nie wiedzieli, czy wydatkowanie przez Policję na odtworzenie posterunków co najmniej 107 525,7 tys. zł do połowy 2023 r., było rozwiązaniem celowym i gospodarnym, a także czy przyczyniło się ono do poprawy poziomu bezpieczeństwa obywateli. W efekcie, proces reaktywacji posterunków był kontynuowany, pomimo braku wiedzy kierownictwa MSWiA oraz Policji na temat jego dotychczasowych efektów.

Niedysponowanie przez MSWiA oraz Policję wymienionymi powyżej danymi uniemożliwiło pełne zrealizowanie niektórych celów niniejszej kontroli, którymi było zbadanie wpływu posterunków na realizację podstawowych zadań prewencyjnych i kryminalnych Policji. Uwzględniając fragmentaryczność wykorzystywanych danych, należy jednak zauważyć, że w przypadku czterech z dziesięciu objętych kontrolą odtworzonych posterunków, przeprowadzone przez NIK analizy wykazały pogorszenie się niektórych kluczowych wskaźników sprawności działania Policji na terenie objętym działaniem tych komórek organizacyjnych Policji.

Kluczowym zidentyfikowanym przez NIK problemem w kwestii organizacji nowo utworzonych posterunków były niskie stany etatowe oraz duża liczba wakatów (ponad 10% według stanu na 1 lipca 2023 r.). Mimo chęci wzmocnienia nowych posterunków stanowiskami z rezerwy etatowej Komendanta Głównego Policji, dziewięć z dziesięciu objętych szczegółowym badaniem posterunków stanowiły małe komórki organizacyjne liczące od pięciu do siedmiu etatów funkcjonariuszy. Powyższe, w połączeniu z dynamicznie zwiększającą się liczbą wakatów w Policji oraz innymi powodami stwarzało trudności w organizacji służby funkcjonariuszy. Powodowało to występowanie wielu pojedynczych dni (a w jednym przypadku prawie trzytygodniowego okresu), w których objęte kontrolą posterunki były zamknięte i niedostępne dla obywateli.

Wnioski

W ocenie Najwyższej Izby Kontroli organy sprawujące nadzór i koordynujące pracę jednostek Policji powinny pilnie zweryfikować, czy reaktywacja posterunków przyniosła pozytywne efekty dla bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz czy wydatki na ten cel zostały poniesione w sposób celowy i oszczędny.

Wobec tego NIK wnioskuje o:

1. opracowanie rzetelnej analizy, bazującej na obiektywnych wskaźnikach i uwzględniającej poniesione koszty, przedstawiającej dotychczasowe rezultaty procesu reaktywacji posterunków Policji, obejmującej w szczególności:

a) efektywność funkcjonowania komend powiatowych/miejskich Policji, w ramach których utworzono posterunki, w porównaniu do komend w których ich nie wyodrębniono;

b) stan bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie działania komend Policji, w których utworzono posterunki, w porównaniu do stanu sprzed ich utworzenia;

c) ocenę wydatkowania środków publicznych na posterunki Policji.

2. wdrożenie mechanizmów pozwalających na bieżące monitorowanie oraz dokonywanie okresowych ocen wpływu odtwarzanych posterunków na poprawę bezpieczeństwa publicznego i ochronę obywateli;

3. opracowanie, w oparciu o wyniki ww. działań i analiz, koncepcji dalszego rozwoju struktur terenowych jednostek organizacyjnych Policji.