Ogólnopolska konferencja naukowa „Wymiar sprawiedliwości w stanie wojennym i jego ofiary” – Kraków, 15-16 czerwca 2023

W lipcu 2023 r. przypada 40. rocznica zniesienia stanu wojennego, który był ciosem wymierzonym w wolnościowe dążenia Polaków. Pogrzebał nadzieje wielu ludzi na poprawę sytuacji w kraju. W czasie stanu wojennego internowano blisko 10 tys. osób, około 12 tys. zostało skazanych przez sądy wojskowe i powszechne, wobec około 210 tys. kolegia do spraw wykroczeń orzekły kary.

Podczas obowiązywania stanu wojennego prokuratury powszechne i wojskowe wszczęły w trybie doraźnym 10 774 śledztwa przeciwko 13 634 osobom, w tym z dekretu o stanie wojennym przeciwko 2594 osobom. Za czyny z pobudek politycznych sądy powszechne skazały 1685 osób, w tym 979 osób na podstawie ustawodawstwa stanu wojennego. Natomiast sądy wojskowe skazały 10 191 osób, w tym 5681 za przestępstwa z dekretu o stanie wojennym.

Wymiar sprawiedliwości obok aparatu bezpieczeństwa był ważnym narzędziem represji wykorzystywanym przez władze komunistyczne w okresie stanu wojennego. Prokuratura, sądy powszechne i wojskowe działały na podstawie antydatowanych na 12 grudnia 1981 r. dekretów: o stanie wojennym, o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego, o przekazaniu do właściwości sądów wojskowych spraw o niektóre przestępstwa oraz o zmianie ustroju sądów wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury PRL w czasie obowiązywania stanu wojennego. Wprowadzone ustawodawstwo było sprzeczne z zaaprobowanymi formalnie przez władze PRL międzynarodowymi aktami prawnymi, m.in. Międzynarodowym Paktem Praw Cywilnych i Politycznych oraz konwencją nr 87 i 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy.

Pragniemy zachęcić do naukowej dyskusji podczas konferencji, której celem jest przede wszystkim zwrócenie uwagi na te elementy, pomijane dotychczas w badaniach nad wymiarem sprawiedliwości w okresie stanu wojennego. Referaty wygłoszą historycy, prawnicy oraz przedstawiciele innych dyscyplin naukowych. Poruszone zostaną tematy związane z polityczno-represyjnym charakterem przepisów karnych stanu wojennego, przypomniane m.in. orzecznictwo sądów powszechnych i wojskowych, najważniejsze procesy polityczne w okresie stanu wojennego, działalność prokuratury powszechnej i wojskowej, funkcjonowanie kolegiów do spraw wykroczeń.

Głównym założeniem konferencji jest wymiana poglądów, opinii i doświadczeń reprezentantów świata nauki oraz wymiaru sprawiedliwości. Wyrażamy nadzieję, że problematyka będąca przedmiotem konferencji spotka się z zainteresowaniem.

Program konferencji

15 czerwca 2023 (czwartek)

• 9.00-10.00 – rejestracja uczestników
• 10.00 – otwarcie konferencji przez zastępcę dyrektora Oddziału IPN w Krakowie dr. Michała Wenklara

PANEL I, godz. 10.10-12.10

moderator dr Michał Wenklar (Oddział IPN w Krakowie / Akademia Ignatianum w Krakowie)

• 10.10-10.30 – dr Sebastian Pilarski (Biuro Badań Historycznych IPN), Działalność wymiaru sprawiedliwości w okresie stanu wojennego w Polsce — próba bilansu
• 10.30-10.50 – prok. Andrzej Pozorski (Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu), Archiwum zbrodni sądowych i pojęcie „zbrodni sądowej”
• 10.50-11.10 – dr Sylwia Karowicz-Bienias (Biuro Badań Historycznych IPN), Wymiar (nie)sprawiedliwości przed obliczem wymiaru sprawiedliwości — rozliczenia zbrodni sądowych stanu wojennego
• 11.10-11.30 – dr Bożena Koszel-Pleskaczuk (Oddział IPN w Białymstoku), Zbrodnie sądowe popełnione przez sędziów i prokuratorów w dobie stanu wojennego
• 11.30-11.50 – dr Jakob Maziarz (Wydział Prawa i Administracji UJ), Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów za próby działalności opozycyjnej w stanie wojennym
• 11.50-12.10 – dyskusja
• 12.10-12.30 – przerwa

PANEL II, godz. 12.30-14.50

moderator dr Joanna Lubecka (Oddział IPN w Krakowie / Akademia Ignatianum w Krakowie)

• 12.30-12.50 – Zbigniew Cichoń (Kancelaria Adwokacka w Krakowie), Obrona represjonowanych w stanie wojennym w Krakowie z perspektywy adwokata-obrońcy
• 12.50-13.10 – dr hab. Cecylia Kuta (Oddział IPN w Krakowie / Uniwersytet Jana Pawła II w Krakowie), Represje karne wobec działaczy drugiego obiegu wydawniczego w Krakowie w okresie stanu wojennego
• 13.10-13.30 – dr Monika Komaniecka-Łyp (Oddział IPN w Krakowie), Orzecznictwo kolegiów do spraw wykroczeń w stanie wojennym na przykładzie Krakowa
• 13.30-13.50 – dr Marcin Kasprzycki (Oddział IPN w Krakowie), Działalność Wojewódzkiej Komisji do Walki ze Spekulacją w Krakowie w okresie stanu wojennego
• 13.50-14.10 – dr Marzena Grosicka (Delegatura IPN w Kielcach), Bilans represji wobec mieszkańców regionu świętokrzyskiego w okresie stanu wojennego
• 14.10-14.30 – dr Dariusz Palacz (Akademia Nauk Stosowanych w Kielcach), Kolegia do spraw wykroczeń jako narzędzie represji w trakcie obowiązywania stanu wojennego na przykładzie województwa kieleckiego
• 14.30-14.50 – dyskusja
• 14.50-15.30 – przerwa

PANEL III, godz. 15.30-17.30

moderator dr hab. Cecylia Kuta (Oddział IPN w Krakowie / Uniwersytet Jana Pawła II w Krakowie)

• 15.30-15.50 – dr Sebastian Pilarski (Biuro Badań Historycznych IPN), Procesy polityczne stanu wojennego w perspektywie lokalnej. Przypadek województwa kaliskiego
• 15.50-16.10 – dr Marcin Dąbrowski (Oddział IPN w Lublinie), Represje sądowe w okresie stanu wojennego wobec działaczy NSZZ „Solidarność” w Regionie Środkowo-Wschodnim
• 16.10-16.30 – dr hab. Zbigniew Bereszyński (badacz niezależny), Początki stanu wojennego w województwie opolskim w przypadku pracowników prokuratury i wymiaru sprawiedliwości oraz miejscowej adwokatury. Weryfikacja polityczna, akty protestu i działania represyjne aparatu władzy
• 16.30-16.50 – dr Przemysław Piątek (Oddział IPN w Katowicach), „Szczególnie wysoki stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu” jako wyznacznik represji trybu doraźnego w postępowaniach karnych przeciwko uczestnikom strajków w województwie katowickim w czasie stanu wojennego
• 16.50-17.10 – dr Marta Paszek (Oddział IPN w Katowicach), Ofiary stanu wojennego w katalogu osób „rozpracowywanych” przez organy bezpieczeństwa państwa komunistycznego przygotowanym przez Oddziałowe Biuro Lustracyjne w Katowicach
• 17.10-17.30 – dyskusja

16 czerwca 2023 (piątek)

PANEL IV, godz. 9.00-10.40

moderator dr Marzena Grosicka (Delegatura IPN w Kielcach)

• 9.00-9.20 – dr hab. Patryk Pleskot, prof. UR (Oddział IPN w Warszawie / Uniwersytet Rzeszowski), Zaoczne wyroki śmierci w stanie wojennym. Casus Romualda Spasowskiego i Zdzisława Rurarza
• 9.20-9.40 – dr hab. Sebastian Ligarski (Oddział IPN w Szczecinie), Śmiesznie niskie wyroki. Procesy tak zwanych lubińskich bombiarzy w latach 1983-1984
• 9.40-10.00 – dr Michał Siedziako (Oddział IPN w Szczecinie / Uniwersytet Szczeciński), Proces przywódców strajku w Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego po 13 grudnia 1981 roku przed Sądem Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Bydgoszczy
• 10.00-10.20 – Łukasz Sołtysik (Oddział IPN we Wrocławiu), Zwolnienia z pracy po 13 grudnia 1981 roku jako forma represji wobec członków NSZZ „Solidarność” i uczestników protestów — wybrane przykłady z Dolnego Śląska
• 10.20-10.40 – dr Grzegorz Majchrzak (Biuro Badań Historycznych IPN), Procesy Radia „Solidarność”
• 10.40-11.00 – dyskusja
• 11.00-11.20 – przerwa

PANEL V, godz. 11.20-13.00

moderator dr Rafał Opulski (Oddział IPN w Krakowie / Uniwersytet Jana Pawła II w Krakowie)

• 11.20-11.40 – dr Marta Marcinkiewicz (Biuro Badań Historycznych IPN), Prokurator Janusz Rychliński i długa droga do prawdy na temat pobicia internowanych w ośrodku odosobnienia w Wierzchowie Pomorskim 13 lutego 1982 roku
• 11.40-12.00 – Kamil Małyszko (Szkoła Wyższa Wymiaru Sprawiedliwości w Warszawie), Funkcjonowanie Ośrodka Odosobnienia w Gębarzewie na przykładzie próby ucieczki internowanego Tomasza Skorupskiego w dniu 25 lutego 1982 roku
• 12.00-12.20 – dr Grzegorz Wołk (Biuro Badań Historycznych IPN), Rejtan stanu wojennego. O protestach posła Romualda Bukowskiego przeciwko represjom stanu wojennego
• 12.20-12.40 – Piotr Wiekiera, Marta Wiekiera-Michau (Kancelaria Prawnicza „Victor” s.c.), Prawem przeciwko bezprawiu. Represje wobec sędziego Sądu Rejonowego w Olkuszu Piotra Wiekiery i podjęte przez niego kroki prawne w reakcji na bezprawne działania naczelnych organów władzy i administracji państwowej.
• 12.40-13.00 – dyskusja
• 13.00-13.40 – przerwa

PANEL VI, godz. 13.40-15.20

moderator dr Wojciech Frazik (Oddział IPN w Krakowie)

• 13.40-14.00 – Edward Stępień (Kancelaria Adwokacka w Kołobrzegu), Nie przyjmę ręcznego miotacza gazu i pałki szturmowej — przypadek Zbigniewa Lipińskiego z ROMO
• 14.00-14.20 – dr hab. Elżbieta Wojcieszyk (Oddział IPN w Poznaniu), Działania władz komunistycznych wobec o. Honoriusza Kowalczyka OP (1935–1983) i okoliczności umorzenia dochodzenia w 1983 roku zatwierdzonego przez prokuratora rejonowego w Mogilnie
• 14.20-14.40 – Wojciech Gonera (Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Inowrocławiu), To nie był „banalny wypadek na wiejskiej drodze”. W jaki sposób podziemie antykomunistyczne próbowało wyjaśnić sprawę zabójstwa działacza rolniczej „Solidarności” Piotra Bartoszczego
• 14.40-15.00 – dr Przemysław Piątek (Oddział IPN w Katowicach), Praktyczny wymiar represji sądowych w stanie wojennym — ujęcie statystyczne
• 15.00-15.20 – dyskusja
• 15.20 – zakończenie i podsumowanie konferencji

Koordynatorzy konferencji

• dr Marzena Grosicka: marzena.grosicka@ipn.gov.pl
• dr hab. Cecylia Kuta: cecylia.kuta@ipn.gov.pl