Skuteczniejsza walka z dopingiem - NIK o zwalczaniu dopingu w polskim sporcie wyczynowym

Zjawisko dopingu jest poważnym problemem w sporcie wyczynowym. Corocznie u 1-2 proc. badanych polskich sportowców stwierdza się występowanie zabronionych substancji - wynika z analiz  Komisji do Zwalczania Dopingu w Sporcie. Na skuteczniejszą i efektywniejszą walkę z dopingiem pozwoliły wprowadzane od 2016 r.  zmiany przepisów antydopingowych, w tym głównie na mocy ustawy o zwalczaniu dopingu w sporcie. W miejsce jednostki budżetowej - Komisji i Biura  do Zwalczania Dopingu w Sporcie-  powstała, jako państwowa osoba prawna, Polska Agencja Antydopingowa (POLADA). Przekazano jej wyłączne uprawnienia do stanowienia i realizacji reguł dyscyplinarnych dotyczących dopingu w sporcie. Przy Agencji utworzono Panel Dyscyplinarny - niezależny, powoływany przez Ministra Sportu i Turystyki, pięcioosobowy wyspecjalizowany organ do przeprowadzenia postępowań w sprawach o doping. Tym samym odebrano poszczególnym związkom sportowym uprawnienia do prowadzenia takich postępowań. Obecnie POLADA odpowiada za odpowiednie zaplanowanie badań antydopingowych i w razie wykrycia dopingu przekazuje sprawę do Panelu Dyscyplinarnego. Jego postanowienia są respektowane przez polskie związki sportowe.

W ocenie NIK postępowania dyscyplinarne (111) prowadzone przez Panel Dyscyplinarny, od 2016 r. do czasu zakończenia kontroli (30 września 2018 r.) realizowano prawidłowo i skutecznie. Poprawy wymaga jedynie kwestia upubliczniania przez Agencję informacji o naruszeniach przepisów antydopingowych.  

Zmianami pozwalającymi na skuteczniejszą walkę z dopingiem było:

• rozszerzenie katalogu naruszeń antydopingowych,
• zaostrzenie kar,
• wprowadzenie ustawowego obowiązku poddawania się zawodników kontroli antydopingowej,
• zmianę statusu polskiej organizacji antydopingowej z jednostki budżetowej na państwową osobę prawną.
• zapewnienie kontrolerom Agencji ochrony przewidzianej jak dla funkcjonariuszy publicznych.
• dostosowanie definicji dopingu do zapisów Światowego Kodeksu Antydopingowego.

Po wprowadzeniu nowych przepisów zapewniono także warunki do skutecznego realizowania zadań prewencyjnych i egzekucyjnych przez powołane do tego jednostki m.in.  zobowiązano Policję, Służbę Celno-Skarbową, Straż Graniczną, Żandarmerię Wojskową oraz prokuratorów do współpracy z Agencją. Wcześniej była ona ograniczona i miała charakter incydentalny oraz niesformalizowany. Efektami współpracy z Komendantem Głównym Policji oraz Szefem Służby Celnej, po zmianie przepisów, było wszczęcie 36 postępowań związanych z naruszeniem przepisów antydopingowych.

Agencja oraz Minister Sportu i Turystyki aktywnie współpracowali także z międzynarodowymi organizacjami antydopingowymi, m.in. World Antydoping Agency (WADA).

NIK pozytywnie ocenia zwiększenie dotacji na działalność Polskiej Agencji Antydopingowej oraz Zakładu Badań Antydopingowych (od początku 2019 r. działające jako niezależne Polskie Laboratorium Antydopingowe) do kwoty ok. 7 mln zł w 2017 r. (wzrost o 23 proc. w stosunku do 2015 r.). Przełożyło się to na zwiększenie liczby próbek pobranych od sportowców do poziomu blisko 4 tys. (wzrost o blisko 28 proc. w 2017 r. w stosunku do 2015 r.) oraz liczby analiz do ponad 5 tys. (wzrost o blisko 27 proc. w 2017 r. w stosunku do 2015 r.).

Jednak NIK zauważa, że mimo tego wciąż stosunkowo niewielka liczba zawodników jest kontrolowana. W 2017 r. badania objęły nie więcej niż 0,3 proc. wszystkich zarejestrowanych zawodników. Przy założeniu, że badaniami objęto by jedynie reprezentantów Polski, to na obecnym poziomie badań (ok. 4 tys. próbek) można byłoby skontrolować rocznie nie więcej niż 40 proc. kadrowiczów wszystkich grup wiekowych (z ogólnej liczby 10,6 tys. reprezentantów Polski w 2017 r.).

W latach 2015-2018 (do 30 września) Zakład Badań Antydopingowych prawidłowo realizował badania pobranych próbek, co zapewniło utrzymanie akredytacji Światowej Agencji Antydopingowej. Od 1 lipca 2017 r. spadł udział przypadków pozytywnych wyników próbek, tzn. wskazujący na użycie substancji niedozwolonych, w ich ogólnej liczbie: z poziomu 1,2 proc. w 2015 r. i 1,7 proc. w 2016 r., do 0,9 proc. w 2017 r. oraz 0,8 proc. w 2018 r. (do 30 września).

Pozytywny wynik badania uzyskano w kontrolowanym okresie u 151 zawodników, z tego 38 w 2015 r., 57 w 2016 r., 35 w 2017 r. oraz 21 w 2018 r. (do 30 września). Zawodnicy z pozytywnym wynikiem reprezentowali 34 dyscypliny sportowe. Najwięcej przypadków (25) dotyczyło kulturystyki, podnoszenia ciężarów (19), fitness, rugby, zapasów (po dziewięć), boksu, hokeja na lodzie, kickboxingu oraz kolarstwa (po sześć przypadków).

NIK zauważa, że pomimo zwiększenia przez Polską Agencję Antydopingową liczby działań edukacyjnych i szkoleniowych, nadal były one niewystarczające. Agencja nie dysponowała danymi o liczbie potencjalnych odbiorców swojej działalności edukacyjnej. Ponadto nie opracowywała odrębnych programów z wyznaczonymi celami, zadaniami oraz systemami monitoringu i ewaluacji, a także ramami czasowymi. Opracowane programy lub plany działania określały jedynie ogólne zadania do realizacji na dany rok. Na potrzebę przygotowania przez Agencję krótko- i długoterminowych strategii informacyjnych i edukacyjnych, opartych na ocenie ryzyka, a nie - doraźnych potrzebach, wskazała również Grupa Monitorująca Międzynarodową Konwencję Antydopingową Rady Europy.

Minister Sportu i Turystyki rzetelnie przyznawał i rozliczał środki na finansowanie jednostek wykonujących zadania związane ze zwalczaniem dopingu w sporcie, które w okresie 2015-2018 (I półrocze) otrzymały łącznie z budżetu państwa 27 mln zł.

NIK pozytywnie ocenia opracowanie przez Ministra Sportu i Turystyki w 2017 r. „Kodeksu dobrego zarządzania dla polskich związków sportowych”, będącego katalogiem zaleceń i dobrych praktyk.  Ponadto założono, że jego stosowanie przez związki sportowe będzie uwzględniane przy udzielaniu dotacji.

Kontrola Izby wykazała, że obecnie polskie związki sportowe (pzs) w większości uznają i respektują reguły dyscyplinarne dotyczące zwalczania dopingu w sporcie stanowione przez POLADA. Jednakże dwa z trzech kontrolowanych pzs (Polski Związek Kolarski oraz Polski Związek Lekkiej Atletyki) nie w pełni dostosowały swoje statuty i regulaminy do nowych przepisów. Ponadto, w Polskim Związku Kolarskim stwierdzono jeden przypadek niepełnego egzekwowania odpowiedzialności za naruszenie przepisów antydopingowych. Bowiem nie odebrano licencji zawodnikowi, który został zawieszony za naruszenie przepisów antydopingowych

Wyniki badania kwestionariuszowego NIK wśród polskich związków sportowych (59 związków)  pokazują, że po wprowadzeniu zmian w przepisach antydopingowych 44 proc. związków prowadzi bardziej aktywne działania na rzecz zwalczania dopingu. W 40 proc. związków zadeklarowano obowiązek kontrolowania składu odżywek i suplementów podawanych zawodnikom pod kątem zanieczyszczeń w stosunku do wartości deklarowanych przez producenta. Zakaz używania na zgrupowaniach i  zawodach centralnych odżywek i suplementów „własnych”, tj. nieotrzymanych ze Związku lub niewydanych przez lekarza, wprowadzono natomiast w 52 proc. związków. Natomiast, jedynie w 16 proc. pzs powołano zespół lub osobę do walki z dopingiem i współpracy z Agencją, co - zdaniem NIK - może wskazywać na potrzebę aktywniejszego współdziałania  związków sportowych z Agencją.

Jednocześnie w badaniu kwestionariuszowym NIK niektóre związki zwróciły uwagę, że należy zwiększyć częstotliwość i rozszerzyć grupę kontrolowanych zawodników.

Uwagi i wnioski

NIK wniosła do Ministra Sportu i Turystyki m.in. o:

• wprowadzenie mechanizmów oceny stosowania się pzs do wytycznych „Kodeksu dobrego zarządzania dla polskich związków sportowych”, w przypadku uwzględniania stosowania ww. Kodeksu przy udzielaniu dotacji,
• wspieranie Agencji, szczególnie w okresie wdrażania nowych rozwiązań prawnych - w ramach zadań i kompetencji Ministra, jakie mu przysługują w relacjach z innymi organami - przy podejmowaniu sformalizowanej współpracy z różnymi podmiotami w celu wypracowania systemowych rozwiązań dotyczących przeciwdziałania dopingowi.

• poprawienie procesu planowania badań antydopingowych,
• zwiększenie liczby badań antydopingowych wśród zawodników, szczególnie członków kadry narodowej,
• upublicznianie informacji o naruszeniach przepisów antydopingowych zgodnie z przepisami krajowymi z uwzględnieniem Kodeksu WADA,
• zintensyfikowanie działań w ramach upowszechnienia wiedzy oraz współpracy z innymi podmiotami na rzecz zwalczania dopingu w sporcie.

• dostosowanie statutów i regulaminów do obowiązujących reguł dyscyplinarnych w zakresie dopingu w sporcie,
• wdrożenie Kodeksu dobrego zarządzania dla polskich związków sportowych w zakresie wymaganym przez Ministra,
• egzekwowanie odpowiedzialności za naruszenie przepisów antydopingowych,
• prowadzenie aktywnych i systematycznych działań informacyjno-edukacyjnych na rzecz walki z dopingiem, w tym aktualizowanie strony internetowej w tym zakresie,
• rozważenie wprowadzenia w regulacjach wewnętrznych dodatkowych działań antydopingowych (np. zakaz używania przez zawodnika na zgrupowaniach i zawodach centralnych odżywek i suplementów „własnych”, powołanie zespołu/osoby do zwalczania dopingu i współpracy z POLADA).

Działania po kontroli NIK

Minister Sportu i Turystyki poinformował, że w grudniu w 2018 r. uchwalono nowelizację ustawy o zwalczaniu dopingu. Zmiany dotyczą m.in.:

• powołania Polskiego Laboratorium Antydopingowego i określenia zakresu działania, wskazania jego organów, zasad gospodarki finansowej,
• określenia zasad finansowania analiz dopingowych zawodników, w ramach krajowego programu badań, realizowanego przez POLADA,
• zastąpienia dotychczasowego wymogu dla członków Panelu Dyscyplinarnego posiadania doświadczenia w zakresie orzekania w sprawach dyscyplinarnych w sporcie ogólnym wymogiem doświadczenia w zakresie orzekania w sprawach dyscyplinarnych,
• uwzględnienia nowego wymogu kwalifikacyjnego dla kontrolerów antydopingowych POLADA, że  kontroler antydopingowy nie może być pracownikiem polskiego związku sportowego,
• rozszerzenia katalogu zadań POLADA, w ramach których Agencja może wykonywać działalność gospodarczą, o usługi świadczone przez Panel Dyscyplinarny działający przy POLADA na rzecz podmiotów innych niż polskie związki sportowe.