NIK o odzyskiwaniu przez samorządy od ubezpieczycieli pieniędzy wydanych na zniszczoną, w wyniku wypadków i kolizji, infrastrukturę drogową

Liczba zarejestrowanych w Polsce pojazdów z roku na rok rośnie. Tym samym rośnie natężenie ruchu drogowego i udział transportu drogowego w przewozach, a to przekłada się na wzrost liczby zdarzeń drogowych. Wyjątkiem jest rok 2020, w którym spadła liczba zdarzeń z powodu ograniczenia ruchu drogowego w związku z pandemią.

Część zniszczeń ma bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo ruchu drogowego. W takim przypadku zarządca dróg musi natychmiast je usunąć, co wiąże się często z wysokimi kosztami. Z ustaleń NIK wynika, że jednostkowy koszt naprawy lub wymiany poszczególnych obiektów MID wynosił od kilkudziesięciu zł do prawie 100 tys. zł. Koszty te powinny być wliczone do ogólnej wyceny szkód wyrządzonych podczas kolizji, a tym samym odpowiedzialność za ich pokrycie spoczywać powinna na sprawcy. Właściciele MID posiadając do tego uprawnienia, powinni dochodzić odszkodowań z tytułu zniszczeń MID, w tym przede wszystkim z polisy OC sprawców zdarzenia drogowego.

Kontrola została przeprowadzona w 22 zarządach dróg i dwóch urzędach miejskich na terenie ośmiu województw. Objęła ona okres od 2017 do 2020 r.

Najważniejsze ustalenia kontroli

Zarządcy dróg miejskich informacje o uszkodzeniach lub zniszczeniach MID uzyskują samodzielnie, od podmiotów odpowiedzialnych za utrzymanie i odtwarzanie uszkodzonej infrastruktury, od mieszkańców i użytkowników dróg. Źródłem informacji jest też Policja. W kontrolowanym okresie liczba zidentyfikowanych uszkodzeń lub zniszczeń wyniosła 10 941. Tylko nieco ponad 14% zgłoszeń pochodziło z Policji. Główną przyczyną był brak bieżącej współpracy lub jej niesformalizowanie. Zdaniem NIK tylko nawiązanie i wzmocnienie współpracy z policją może skutecznie ograniczyć liczbę niezidentyfikowanych przypadków uszkodzeń i zniszczeń obiektów MID. Mimo braku wyraźnej podstawy prawnej są jednostki Policji, które przekazują ww. informacje zarządcom dróg; np. Zarząd Dróg Miejskich w Gliwicach ponad 75% informacji pozyskał od Policji. Natomiast w przypadku czterech zarządców dróg: w Poznaniu, Świnoujściu, Płocku i w Jeleniej Górze, nie pozyskano żadnych informacji o uszkodzeniach lub zniszczeniach MID. A przecież Policja gromadzi informacje o zdarzeniach drogowych w Systemie Ewidencji Wypadków i Kolizji (SEWIK). Dostęp do tych informacji mają za to ubezpieczyciele oraz osoby uczestniczące w zdarzeniu. Zdaniem NIK udostępnianie takich informacji zarządcom ułatwiłoby identyfikację uszkodzeń lub zniszczeń, a w konsekwencji dochodzenie roszczeń z tego tytułu. Co ciekawe sprawcy zdarzeń drogowych sami zgłosili jedynie 60 tj. 5,5% przypadków uszkodzeń lub zniszczeń MID.
W prawie 70% przypadków zarządcy dróg nie ustalili sprawców uszkodzeń lub zniszczeń, powstałych w wyników zdarzeń drogowych. We wszystkich badanych jednostkach skuteczność identyfikacji sprawców była niewystarczająca. Przeprowadzone przez NIK badania (m.in. przy współpracy z Policją) wykazały w 18 z 24 kontrolowanych jednostek, przypadki zaniechania lub zwłoki przy ustalaniu danych o sprawcach ww. zdarzeń drogowych oraz numerów polis obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów. Oczywistym skutkiem braku tych działań było niedochodzenie od sprawców należnych odszkodowań za naprawienie szkód w infrastrukturze drogowej, wbrew obowiązkowi wynikającemu z Ustawy o finansach publicznych. Konsekwencją stwierdzonych nieprawidłowości było nieuzasadnione obciążenie budżetów miast wydatkami z tytułu napraw w łącznej kwocie, co najmniej 320 tys. zł.

Kolejny problem stwierdzony przez NIK to niska skuteczność windykacji kosztów napraw od sprawców szkód. Naprawa uszkodzeń lub zniszczeń MID kosztowała zarządców dróg 18,9 mln zł, z czego prawie 7,6 mln zł obciążyło budżety miast, bo zarządcy nie wyegzekwowali pieniędzy od sprawców zdarzeń drogowych, ich ubezpieczycieli lub z polis miejskich.  

Jedynie Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej w Bydgoszczy w całości (900 tys. zł) zwindykował koszty napraw. Najwięcej nieodzyskanych kwot mają zarządcy dróg w Piotrkowie Trybunalskim (98,8%) i w Katowicach (85,1%).

Zdaniem NIK, w każdym przypadku obowiązkiem zarządcy dróg jest ustalenie sprawców i odzyskanie pełnych kosztów napraw MID z ich polis. Dopiero w przypadku nieustalenia sprawców zdarzeń drogowych, zarządcy powinni korzystać z własnej polisy ubezpieczeniowej.

NIK stwierdziła też nierzetelności przy windykacji należności z polis OC sprawców. W 16 z 24 skontrolowanych jednostek ustalono 226 takich przypadków (na łącznie 959 objętych szczegółową kontrolą).  Polegały one głównie na niepodejmowaniu lub podejmowaniu
ze zwłoką (w tym po rozpoczęciu kontroli NIK) wyegzekwowania od ubezpieczycieli ustalonych sprawców zdarzeń drogowych przypadających im należności. Sprawy były też prowadzone przewlekle, a ich powodami były m.in.: brak pozyskiwania przez zarządcę dróg w sposób uporządkowany i systematyczny informacji o sprawcach zdarzeń drogowych, brak monitorowania wpłat należnych kwot od ubezpieczycieli, brak procedur określających zasady i terminy wszczynania postępowań odszkodowawczych oraz brak zapewnienia prawidłowej weryfikacji dokumentacji stanowiącej podstawę obciążenia zarządu dróg kosztami naprawy obiektów MID. W przypadku 6 zarządców dróg brak windykacji doprowadził do przedawnienia trzyletniego terminu roszczeń od sprawców uszkodzeń albo zniszczeń lub od ich ubezpieczycieli na łączną kwotę 40,7 tys. zł. Skutkiem tych wszystkich nieprawidłowości było nieuzasadnione obciążenie budżetów miast wydatkami z tego tytułu w łącznej kwocie, co najmniej 191,2 tys. zł.

Zarządcy mieli też problemy z odzyskiwaniem pieniędzy za naprawę uszkodzeń i zniszczeń z wykupionych przez siebie polis. W siedmiu jednostkach NIK stwierdziła 46 przypadków (na łącznie 959 objętych szczegółową kontrolą) nierzetelności w tym zakresie. Ich przyczyną było najczęściej niewystępowanie do ubezpieczycieli obiektów MID o odzyskanie poniesionych nakładów na ich naprawę lub podejmowanie takich działań ze zwłoką (w tym po rozpoczęciu kontroli NIK). Brak działań windykacyjnych ZDM w Gliwicach doprowadził do upływu trzyletnich terminów przedawnienia roszczeń na kwotę 4,1 tys. zł. We wszystkich skontrolowanych jednostkach skutkiem tych nieprawidłowości było nieuzasadnione obciążenie budżetów miast wydatkami z tego tytułu w łącznej kwocie, co najmniej 120,3 tys. zł.

W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami NIK skierowała do odpowiednich rzeczników dyscypliny finansów publicznych dziesięć zawiadomień o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych. Ponadto, po stwierdzeniu w Miejskim Zarządzie Dróg w Toruniu naruszenia ustawy o rachunkowości NIK skierowała do właściwego naczelnika urzędu skarbowego zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa.

Najważniejsze wnioski

Do zarządców dróg miejskich

• Wdrożenie skutecznych metod identyfikowania przyczyn uszkodzeń lub zniszczeń obiektów MID, powstałych w wyniku zdarzeń drogowych, celem bieżącego monitorowania ich powstawania i usuwania skutków tych zdarzeń oraz dochodzenia należności od ich sprawców;
• Podjęcie stałej współpracy z Policją w celu pozyskiwania informacji o tym, czy zniszczenie obiektów MID było wynikiem zdarzenia drogowego i w konsekwencji ustalenia sprawcy zniszczeń, w tym niezwłoczne występowanie do lokalnej komendy miejskiej Policji o udostępnienie dokumentacji zdarzeń drogowych w każdym ujawnionym przypadku uszkodzeń infrastruktury drogowej;
• Usunięcie wszystkich uszkodzeń lub zniszczeń obiektów MID powstałych w wyniku zdarzeń drogowych;
• Podejmowanie skutecznych działań zmierzających do każdorazowego ustalenia danych sprawców zdarzeń drogowych, w wyniku których uszkodzeniu lub zniszczeniu uległy obiekty MID oraz numerów polis dokumentujących zawarcie przez nich umów obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, w każdym przypadku zidentyfikowania takiego zdarzenia;
• Podjęcie działań mających na celu skuteczne dochodzenie należności z  tytułu odszkodowań za uszkodzenie lub zniszczenie obiektów MID z polis ubezpieczeniowych w sytuacjach zarówno, gdy ustalono, jak i nie ustalono sprawcy zdarzenia –  zgodnie z ustawą o finansach publicznych.

Do Komendanta Głównego Policji

• Dodanie do katalogu podmiotów, którym mogą być udostępniane informacje o zdarzeniach drogowych przetwarzane w SEWIK, zawierające niezbędne dane do ustalenia okoliczności tych zdarzeń oraz wysokości odszkodowania lub świadczenia – podmiotów realizującym obowiązki zarządcy dróg;
• Doprecyzowanie, że odpowiednie komórki organizacyjne Policji właściwe w sprawach ruchu drogowego udostępniają podmiotom realizującym obowiązki zarządcy dróg, okresowo, nie rzadziej niż raz na kwartał informacje o zdarzeniach drogowych skutkujących uszkodzeniami infrastruktury drogowej, przetwarzane w SEWIK, zawierające niezbędne dane do ustalenia okoliczności tych zdarzeń oraz wysokości odszkodowania lub świadczenia.