Mija rok od wyroku TSUE w sprawie "Dziubak"

Równo rok temu – 3 października 2019 r. – Trybunał Sprawiedliwości UE wypowiedział się w sprawie skutków stosowania klauzul niedozwolonych (C-260/18, Dziubak). To efekt pytania prejudycjalnego, jakie zgłosił Sąd Okręgowy w Warszawie, który rozstrzygał sprawę między konsumentami a bankiem Raiffeissen. Spór dotyczył skutków stosowania w umowie o kredyt hipoteczny indeksowany do franka szwajcarskiego niedozwolonych postanowień umownych – chodziło o sposób przeliczania salda kredytu z polskich złotych na franka szwajcarskiego. O szczegółach tego wyroku >> informowaliśmy w komunikacie >>. Z danych Stowarzyszenia Stop Bankowemu Bezprawiu wynika, że po wyroku Dziubak - 88 proc. spraw w sądach I instancji zakończyło się korzystnie dla konsumentów.

- Cieszę się, że sądy w większości przypadków pomyślnie orzekają w sprawach kredytów walutowych. Po roku orzeczenia TSUE i po latach prezentowania przez UOKiK takiego samego stanowiska, jakie przedstawił Trybunał, po stronie banków nadal jest wiele kwestii do rozwiązania choćby ta dotycząca żądania przez nie wynagrodzenia za korzystanie z kapitału oraz odsetek, gdy sąd unieważni umowę o kredyt hipoteczny wyrażony w walucie obcej. Przypominam, że zarówno w polskich, jak i w europejskich regulacjach prawnych nie ma podstaw do wysuwania takich żądań – mówi Tomasz Chróstny, Prezes UOKiK.

Prezes UOKiK regularnie wspiera kredytobiorców dochodzących swoich roszczeń w sądach powszechnych. Co roku wydaje kilkaset istotnych poglądów w sprawie. Tylko od 3 października 2019 r., czyli od czasu wyroku TSUE w sprawie Dziubak, było ich ponad 500 – uwzględniają one już >> orzeczenie TSUE i stanowisko Prezesa UOKiK w tej sprawie >>. Stanowią one dla konsumentów realną pomoc przy dochodzeniu swoich roszczeń od banków. Są również ważną informacją dla sądów.

– Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wspiera osoby posiadające kredyty hipoteczne na różne sposoby. Wszczynamy postępowania administracyjne i wydajemy decyzje, przedstawiamy swoje stanowisko w sądowych sporach konsumentów z bankami, wydając istotne poglądy. Uczestniczymy w przygotowaniu stanowisk prezentowanych przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej w sprawach konsumenckich przed TSUE, jak np. ostatnio w pozytywnym dla tzw. frankowiczów stanowisku dot. sprawy C-19/20 (Bank BPH). Wydawane przez nas decyzje mają wpływ na dziesiątki, a czasami nawet setki tysięcy kredytobiorców. Urząd jest instytucją, której prawomocne rozstrzygnięcia decyzje stanowią prejudykat dla sądów powszechnych w indywidualnych sprawach. Oznacza to, że nasze decyzje mają realny wpływ na sytuację procesową konsumentów, a sądy nie mogą pomijać ustaleń UOKiK. W wielu przypadkach dostrzegamy, że banki jako silniejsza strona narzucają konsumentom niekorzystne warunki. Nie waham się wtedy nakładać surowych, a jednocześnie sprawiedliwych sankcji finansowych – dodaje Tomasz Chróstny, Prezes UOKiK.

Poniżej przedstawiamy najważniejsze działania Prezesa UOKiK:

1. TSUE a UOKiK

Łącznie Prezes UOKiK wydał 10 stanowisk do nowych spraw frankowych przed TSUE, w tym 3 dotyczące spraw polskich, z uwzględnieniem których przygotowywane są stanowiska Polski w postępowaniu (C-19/20 Bank BPH, C-198/20 X Bank, C-212/20 A.S.A.). Najnowsze dotyczy sprawy o numerze C-19/20. UOKiK współtworzył korzystne dla kredytobiorców stanowisko. Sąd Okręgowy w Gdańsku pod koniec 2019 r. zadał TSUE pytania prejudycjalne dotyczące m.in. tego, czy sąd może stwierdzić nieuczciwy charakter warunku umowy skutkujący upadkiem tej umowy, nawet jeśli został on później zmieniony, dopuszczalności stwierdzenia nieuczciwego charakteru tylko niektórych elementów warunku umowy, a także tego, czy sąd powinien informować konsumenta, że w przypadku nieważności umowy bank może wystąpić przeciwko niemu z roszczeniami, nawet jak zasadność tych roszczeń nie jest przesądzona.

W tym samym okresie zapadło 6 wyroków TSUE w sprawach frankowych, na temat których Prezes UOKiK przygotował stanowisko.

2. Wysokie opłaty

Prezes Urzędu podjął interwencję w sprawie sposobów naliczania opłat za zaświadczenia o historii spłaty kredytów hipotecznych pobieranych przez banki, które wynosiły nawet 2 tys. zł, jak również terminów ich wydawania. Po interwencji UOKiK banki zrewidowały sposób ustalania opłat za wydawanie zaświadczeń, jak i przyspieszyły termin ich wydawania. Prezes UOKiK wydał w tej sprawie pierwszą decyzję wobec Deutsche Bank Polska i za stosowanie klauzul niedozwolonych nałożył na ten bank karę prawie 5 mln zł. W toku są jeszcze cztery postępowania wyjaśniające.

3. Ważne stanowiska UOKiK

Prezes UOKiK wydał 5 generalnych stanowisk dotyczących kredytów indeksowanych lub denominowanych do walut obcych. Dotyczą one:

- stosowanych przez przedsiębiorców klauzul odnoszących się do przesłanek zmiany oprocentowania w umowach hipotecznych i konsumenckich

- klauzul waloryzacyjnych zamieszczanych w umowach bankowych

- klauzul odnoszących się do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (UNWW), zamieszczanych w umowach kredytowych

- dotyczących wyroku w sprawie C-260/18 (Dziubak)

- stanowisko Prezesa UOKiK ws. aneksów dotyczących wakacji oferowanych w związku z epidemia COVID-19

4. Spready walutowe

Prezes UOKiK konsekwentnie uznaje za niedozwolone klauzule dotyczące niejasnych zasad ustalania kursów walut stosowanych w aneksach, na podstawie których naliczane są raty kredytów indeksowanych m.in. do euro i franka szwajcarskiego. Prezes UOKiK zakwestionował takie postanowienia w aneksach stosowanych przez 9 banków. W efekcie kredytobiorcy nie mieli możliwości weryfikowania, w jaki sposób banki ustalają kursy walut i czy nie naliczają im zbyt wysokich rat kredytu. Do tej pory Prezes UOKiK nałożył za takie postanowienia kary na 5 banków - w łącznej wysokości 80 mln zł – i zakazał im stosowania zakwestionowanych klauzul. Są to: BNP Paribas (26,6 mln zł kary), Millenium (10,5 mln zł), Santander Bank (23,6 mln zło), Deutsche Bank Polska (prawie 7 mln zł) i Getin Noble Bank (prawie 13,5 mln zł). Urząd prowadzi także postępowania wobec kolejnych 4 banków: Raiffeisen Bank International AG (wcześniej Raiffeisen Bank Polska), PKO BP, BPH, Pekao SA.

5. Nieuczciwe praktyki kancelarii prawnych i odszkodowawczych

Wyrok w sprawie C-260/18, dotyczący Państwa Dziubak, spowodował nie tylko większą aktywność konsumentów, którzy dochodzili swoich roszczeń przed sądem, ale również kancelarii prawnych i innych podmiotów, które chciały reprezentować kredytobiorców w sporach cywilnych. UOKiK zwrócił uwagę, że nie wszystkie ich działania mogą być korzystne dla konsumentów. Dlatego Prezes Urzędu wszczął niedawno postępowanie wyjaśniające, w którym sprawdza praktyki 15 kancelarii prawnych. Zastrzeżenia budzi m.in. brak możliwości oszacowania wynagrodzenia kancelarii, czy zastrzegania na jej rzecz całości uzyskanych na rzecz konsumenta korzyści. Ponadto na początku 2020 r. Prezes UOKiK wydał również cztery decyzje dotyczące firm odszkodowawczych, które m.in. zajmowały się odzyskiwaniem roszczeń od banków w imieniu konsumentów. W toku są kolejne dwa postępowania. Najczęściej kwestionowane praktyki dotyczą również niejasnych zasad ustalania wynagrodzenia za reprezentowanie klientów.

6. Jednostronna zmiana umów

Prezes UOKiK czuwa także, aby banki nie zmieniały jednostronnie ważnych warunków umów o kredyt hipoteczny. Tego typu zmiany w umowach na czas oznaczony, w których dochodzi do zadłużenia się konsumentów, są dopuszczalne wyłącznie na skutek dobrowolnego porozumienia banku i konsumenta. Podobnie wygląda sytuacja przy zamiarze zastąpienia postanowienia niedozwolonego, innym ustalonym jednostronnie przez bank. Przy czym nie można kredytobiorcy narzucać wyboru – albo się zgodzi za arbitralnie wprowadzone zmiany, albo bank wypowie mu umowę, co oznacza konieczność natychmiastowej spłaty zadłużenia. Za jednostronną zmianę sposobów ustalania kursów walut, od których zależy wysokość płaconych rat, Prezes UOKiK Tomasz Chróstny nałożył na Raiffeisen Bank International karę finansową. Podobne postępowania toczą się także wobec Getin Noble Bank (jednostronna zmiana sposobów ustalania kursów walut i zabezpieczenia kredytu) oraz wobec Raiffeisen Bank Polska (bezprawna zmiana numerów rachunków po fuzji z BNP Paribas). Trwa także postępowanie wyjaśniające – w sprawie jednostronnej zmiany przez Deutsche Bank Polska postanowień dotyczących sposobu naliczania opłat za wydanie zaświadczeń w trakcie postępowania Prezesa UOKiK o uznanie ich za abuzywne.

7. Wakacje kredytowe

Urząd zajął się również sprawą konsumentów, którzy chcieli skorzystać z tzw. wakacji kredytowych, czyli odroczenia spłaty rat kredytu. Na początku kwietnia Prezes UOKiK wszczął postępowanie w sprawie działań 26 banków. Jedna z zakwestionowanych praktyk dotyczyła kredytów hipotecznych, w tym spłacanych w walucie obcej. Chodziło o sytuacje, w których banki wykorzystywały postanowienia zawarte w podpisywanych aneksach dot. „wakacji kredytowych” do uzyskania potwierdzenia, że konsument zaakceptował określony stan zadłużenia wynikający z umów. Naruszało to dobre obyczaje, ponieważ banki wymuszały w ten sposób złożenie oświadczenia niemającego związku z celem podpisania aneksu, którym jest odroczenie spłaty kredytu. Oświadczenie te banki mogłyby w przyszłości wykorzystywać do utrudniania konsumentom dochodzenia swoich praw w przypadku kwestionowania warunków umów kredytów hipotecznych odnoszących się do walut obcych. Po interwencji Prezesa UOKiK banki wycofały się ze stosowania tego postanowienia.

Pandemia COVID-19 spowodowała że osoby, które straciły w jej wyniku pracę i spłacają kredyty, znalazły się w bardzo trudnej sytuacji. Szczególnie dotyczy to konsumentów spłacających kredyty hipoteczne, którzy przypadku zaprzestania spłaty kredytu mogą stracić mieszkanie. Dlatego Urząd brał aktywny udział w tworzeniu przepisów w ramach tarczy antykryzysowej, które pozwoliły na skorzystanie z darmowych wakacji kredytowych osobom, które znalazły się w trudnej sytuacji z powodu pandemii koronawirusa. Dzięki UOKiK mają one obecnie prawo do zawieszenia spłaty kredytu do 3 miesięcy, bez naliczania odsetek i innych opłat.

Po wprowadzeniu nowych przepisów dotarły do Urzędu informacje, że banki utrudniały swoim klientom skorzystanie z tego rozwiązania. W wielu przypadkach konsumenci otrzymali wyłącznie ofertę skorzystania z bankowego, kosztownego memorandum kredytowego, nawet jeśli zwracali się o ustawowe, darmowe wakacje kredytowe i spełniali ustawowe kryteria do ich udzielenia. Prezes UOKiK wszczął postępowanie wyjaśniające, w trakcie którego bada praktyki 26 banków w tej sprawie. Opierając się na pozyskanych informacjach wobec jednego z banków, wszczęte zostało postępowanie wyjaśniające, a do 3 banków Urząd wystąpił o wyjaśnienia i dobrowolną zmianę praktyk.