Rozwój ciepłownictwa powiatowego podstawą samowystarczalności energetycznej

Na wstępie obrad Pełnomocnik Prezydenta RP ds. Ochrony Środowiska Polityki Klimatycznej i Ochrony Środowiska Paweł Sałek podkreślił, że jest to już kolejne (niejako cykliczne) spotkanie eksperckie organizowane przez NFOŚiGW w obszarze energii i środowiska. Zaznaczył, że debaty takie są bardzo potrzebne i ważne, w szczególności w obszarze ciepłownictwa, które obejmuje ponad 22 tys. km sieci oraz 284 ciepłownie komunalne, przed którym stoją obecnie ogromne wyzwania – w kontekście walki ze smogiem oraz konieczności dostosowania polskiego prawa do legislacji unijnych, takich jak pakiet zimowy czy dyrektywa o efektywności.

Poza wspomnianym doradcą Prezydenta RP ds. Ochrony Środowiska i Polityki Klimatycznej, w konferencji wzięli udział m.in.: Z-ca Przewodniczącego Senackiej Komisji Środowiska senator RP Alicja Zając, Przewodniczący Sejmowej Komisji Energii i Skarbu Państwa poseł Maciej Małecki, poseł Paweł Rychlik, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska Sławomir Mazurek, przedstawiciel Ministra Energii, Zastępca Dyrektora Departamentu Funduszy Europejskich w ME Marcin Janiak, Prezes Zarządu BOŚ SA Bogusław Białowąs, Wiceprezes Zarządu Izby Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie Bogusław Regulski, Prorektor ds. Nauki Politechniki Częstochowskiej prof. Tomasz Popławski, Dziekan Wydziału Elektrycznego Politechniki Częstochowskiej prof. Katarzyna Oźga, prof. Andrzej J. Osiadacz z Politechniki Warszawskiej oraz Iwona Gajdzik-Szot – Członek Zarządu ds. Ekonomicznych JSW Koks SA. Radę Nadzorczą i Zarząd NFOŚiGW reprezentowali: prof. Roman Niżnikowski – Przewodniczący Rady, prof. Janusz Wojdalski – Członek Rady oraz Artur Michalski – Wiceprezes Zarządu, który przywitał gości i uczestników konferencji.

Podczas obrad, które prowadził Marcin Jamiołkowski, Kierownik Zespołu Programowego w Departamencie Energii NFOŚiGW, przedstawiono wiele opinii, ocen, analiz i refleksji dotyczących ciepłownictwa i efektywności energetycznej. Oto najważniejsze wątki z dyskusji odbytej w siedzibie NFOŚiGW: 

Poseł Maciej Małecki podkreślił, że problemy walki ze smogiem i ciepła sieciowego wymagają opracowania i konsekwentnej realizacji merytorycznych programów – zarówno ze strony rządu, jak i NFOŚiGW. Konsekwentna ich realizacja przyczyni się do poprawy jakości życia mieszkańców, przy czym sieciowe dostarczanie ciepła jest szczególnie ważne w mniejszych miejscowościach. Parlamentarzysta stwierdził równocześnie, że ciepłownictwo i gospodarka komunalna są strategicznymi obszarami, których nie należy prywatyzować.

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska, Sławomir Mazurek, dodał, że to ta sfera polskiej gospodarki, w której samorządność powinna łączyć się z przedsiębiorczością. Resort pod kierunkiem Ministra Środowiska Henryka Kowalczyka, konsekwentnie realizuje zapisy wskazane w expose Premiera Mateusza Morawieckiego o potrzebie dokonania w Polsce cywilizacyjnego postępu oznaczającego przełom w staraniach o jakość powietrza i walce z ubóstwem energetycznym. Zadanie to jest realizowane przez program Czyste Powietrze oraz środowiskową politykę miejską, w której rozwój ciepłownictwa stanowi bardzo ważny element. Minister zwrócił również uwagę, że w zrównoważonym rozwoju i gospodarce o obiegu zamkniętym ważną rolę odgrywają biogazownie i ten element działania winien być w NFOŚiGW rozwijany.

Dyrektor Marcin Janiak, przedstawiciel Ministra Energii Krzysztofa Tchórzewskiego, podkreślił, że wielka waga, jaką jego resort przywiązuje do rozwoju ciepłownictwa w Polsce, wyraża się w wielkości unijnych środków finansowych przekazywanych, przez NFOŚiGW jako Instytucję Wdrażającą, na rozwój systemów ciepłowniczych, wysokosprawnej kogeneracji oraz ciepła z OZE. Poinformował zarazem o staraniach Ministerstwa Energii (przy wsparciu Izby Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie) o uruchomieniu programu dla wspierania dotacjami przedsiębiorstw ciepłowniczych, które nie są efektywne, a poprzez działania inwestycyjne chcą tą efektywność uzyskać.

Prezes Zarządu Banku Ochrony Środowiska SA, Bogusław Białowąs, wskazał, że BOŚ wspiera działania na rzecz bezpieczeństwa energetycznego Polski od 1991 r. Przy realizacji programów NFOŚiGW w obszarze energetyki i ciepłownictwa bank ten będzie, dla montażu środków, instytucją finansową pierwszego wyboru.

W trakcie seminarium jego uczestnicy wysłuchali sześciu wystąpień, w których autorzy przedstawili informacje finansowe i uwarunkowania rozwoju w obszarze ciepłownictwa.

Artur Michalski, Wiceprezes Zarządu NFOŚiGW, przedstawił prezentację pt. „Środki NFOŚiGW na wsparcie ciepłownictwa i energetyki”. Zaznaczył w niej, że NFOŚiGW posiada 30 lat doświadczenia w finansowaniu projektów środowiskowych. W tym okresie wydatkowo ogółem 75,1 mld zł na projekty ekologiczne i energetyczne, przy czym w większości (47,2 mld zł) były to środki krajowe. Prelegent podkreślił, że – zgodnie z zapisami ustawy – przy kwalifikacji projektów przez NFOŚiGW kluczowy jest ich efekt środowiskowy. Dodał, że sposób finansowania ekologii przez NFOŚiGW i fundusze wojewódzkie to unikatowy polski system.

Mówca pokazał skalę otwarcia NFOŚiGW na potrzeby „Polski powiatowej”. Zakres działania to 130 ciepłowni w zarządzie jednostek samorządu terytorialnego, ze średnim kosztem inwestycji na poziomie 20 mln zł. Działania obejmują walkę ze smogiem, czyli starania na rzecz poprawy jakości powietrza, rozwój systemów ciepłowniczych, likwidację zjawiska ubóstwa energetycznego. Programy Ciepłownictwo powiatowe oraz Energia Plus stanowią konsolidację oferty NFOŚiGW w obszarze energii i zasobów. Narodowy Fundusz opracowuje ponadto program pilotażowy Samowystarczalność energetyczna, którego podstawowym elementem będą bilanse energetyczne.



Na zdjęciu Wiceprezes NFOŚiGW Artur Michalski. Fot. NFOŚiGW/K.K

Wiceprezes Artur Michalski wyszczególnił, jakie programy w omawianym obszarze realizuje NFOŚiGW i dla jakich będzie w bieżącym okresie przyjmował wnioski. Są to:

Programy unijne:

• Poddziałania 1.1.1 POIiŚ źródła OZE (ciepło) – od 30.03.2019 r. do 28.05.2019 r.
• Działanie 1.5 – modernizacja sieci – od 30.04.2019 r. do 28.06.2019 r.
• Poddziałanie 1.6.1 – wysokosprawna kogeneracja – od 30.04.2019 r. do 28.06.2019 r.

Programy NFOŚiGW

• Energia Plus – nabór ciągły do 20.12.2019 r.
• Ciepłownictwo Powiatowe – pilotaż– nabór ciągły do 20.12.2019 r.
• Wsparcie projektów POIiŚ 2014-2020 (Poddziałanie 1.1.1, Działania 1.2, 1.5, 1.6) – planowany nabór od kwietnia, obejmie on współfinansowanie projektów, finansowanie projektów zatwierdzonych do wsparcia, dla których zabraknie alokacji, uzasadnione finansowanie wzrostu kosztów wynikających z rozstrzygnięcia przetargu/wyboru wykonawcy.

Marcin Jamiołkowski, Kierownik Zespołu Programowego w Departamencie Energii NFOŚiGW, w wystąpieniu pt. „Kompleksowa oferta NFOŚiGW dla przedsiębiorstw” uszczegółowił wypowiedzi Prezesa Artura Michalskiego. Podkreślił kompleksowość oferty NFOŚiGW przez włączenie do realizowanych zadań projektu doradztwa energetycznego. System doradców działa ze szczebla regionalnego i lokalnego, a obejmuje zasięgiem cały kraj. Z bezpłatnych porad i konsultacji mogą korzystać przedsiębiorcy, samorządy i osoby prywatne.

Program Energia Plus jest kompleksową ofertą w zakresie gospodarowania energią, czyli dotyczy jej wytwarzania, dystrybucji i konsumpcji. Ma on na celu: optymalizację zużycia zasobów, ograniczenie emisji, modernizację sieci i likwidację nieefektywnych systemów ciepłowniczych. Budżet programu wynosi 4 mld zł, beneficjentami są zaś przedsiębiorcy. Formą dofinansowania jest niskooprocentowana pożyczka, którą NFOŚiGW udzieli w przedziale 1-300 mln zł na okres 15-20 lat. Możliwe umorzenie pożyczki wyniesie do 10 proc. Maksymalne umorzenie pożyczki wynosi 1 mln zł. W przypadku, gdy beneficjentowi nie może być udzielona pomoc publiczna, NFOŚiGW zaproponuje pożyczkę komercyjną.

Cele i zakres programu Ciepłownictwo powiatowe są identyczne. Beneficjentami mogą być tutaj wyłącznie przedsiębiorstwa produkujące ciepło na cele komunalno-bytowe, których właścicielami są (przynajmniej w 70 proc. udziałów lub akcji) jednostki samorządu terytorialnego. Moc zamówiona systemu nie może przekraczać 50 MW. Formami wsparcia w tym programie są: dotacja do 30% kosztów kwalifikowanych, pożyczka niskooprocentowana na pozostałe koszty kwalifikowane (łącznie do 100%) udzielana w wysokości powyżej 1 mln zł na okres 10 lat, umorzenie pożyczki do 10%. Maksymalne umorzenie pożyczki wyniesie 10 mln zł. W przypadku, gdy beneficjentowi nie może być udzielona pomoc publiczna, NFOŚiGW udzieli pożyczki komercyjnej.

Wiceprezes Zarządu Izby Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie (współpracującej w tych obszarach z NFOŚiGW) Bogusław Regulski przedstawił prezentację pt. „Potencjał rozwoju ciepłownictwa powiatowego w kontekście uwarunkowań prawnych”. Podkreślił on m.in., że lokalne systemy energetyczne powinny opierać się na źródłach ciepła systemowego oraz kogeneracji, przy czym dotychczas 83 proc. systemów ciepłowniczych nie spełnia wymogów systemów efektywnych. Prelegent scharakteryzował wyzwania dla ciepłownictwa pochodzące z polityki klimatyczno-energetycznej oraz warunki sprzyjające transformacji ciepłownictwa systemowego w kierunku lokalnych liderów energetycznych w oparciu o efektywne systemy ciepłownicze. Za główne kierunki modernizacji w lokalnych systemach ciepłowniczych uznał: wzrost liczby instalacji kogeneracyjnych w systemach ciepłowniczych, wzrost ilości ciepła wytwarzanego w technologii kogeneracji, wzrost wykorzystania energii ze źródeł OZE do produkcji ciepła, racjonalne i efektywne wykorzystanie energii z odpadów oraz paliw alternatywnych, wykorzystanie ciepła odpadowego z przemysłu i innych źródeł, rozwój magazynów ciepła, rozwój technologii konwersji energii elektrycznej w energię cieplną.

Prof. Tomasz Popławski z Wydziału Elektrycznego Politechniki Częstochowskiej przedstawił „Uwarunkowania i zasady funkcjonowania rejonów samowystarczalnych energetycznie”. Nawiązał do zapisów projektu „Polityki energetycznej Polski do 2040 roku”, która m.in. określa jako zasadę działania optymalne wykorzystanie własnych zasobów energetycznych. Podał definicję obszaru samowystarczalnego energetycznie jako „obszaru, na terenie którego wytwarza się więcej energii elektrycznej i ciepła niż wynosi całkowite zapotrzebowanie na energię. Ta energia powinna być w całości lub znacznej części wykorzystywana lokalnie na potrzeby danych obszarów, a jej wytwarzanie powinno odbywać się na bazie lokalnie występujących zasobów energetycznych, w tym OZE”. Podał przykładowe efekty pracy zespołu pracującego w omawianym zagadnieniu pod jego kierunkiem na terenie 17 polskich gmin i określił organizacyjne i merytoryczne działania dla budowy obszarów samowystarczalnych energetycznie. Są to: stworzenie grupy inicjatywnej i podjęcie decyzji o formie działania (spółka, spółdzielnia energetyczna, fundacja, klaster energii), zaangażowanie samorządu terytorialnego na bazie analizy potrzeb i zasobów, dobór technologii w tym: budowa, rozbudowa i przebudowa instalacji OZE, wytwarzanie energii w wysokosprawnej kogeneracji, budowa systemów magazynowania energii, wprowadzanie instalacji hybrydowych, podniesienie efektywności energetycznej istniejących budynków, zagospodarowanie odpadów na cele energetyczne.

„Gazowa mapa ciepła dla Polski” – to z kolei tytuł wystąpienia prof. Andrzeja J. Osiadacza – Kierownika Zakładu Systemów Ciepłowniczych i Gazowniczych na Politechnice Warszawskiej. Pokazał on w oparciu o plany rozwojowe pozyskania gazu i działania Operatora Gazociągów Przesyłowych Gaz-System S.A. – strategicznej spółki polskiej gospodarki, odpowiedzialnej za przesył gazu ziemnego na terenie Polski – możliwości rozwoju ciepłownictwa w oparciu o gaz. Stwierdził, że w Polsce istnieje niewykorzystany potencjał do gazyfikacji obszarów niezgazyfikowanych (nazywanych również białymi plamami) z wykorzystaniem stacji regazyfikacji LNG oraz wyspowych sieci dystrybucyjnych. Określił ten potencjał na około 1000 gmin spośród 2478 istniejących.

Następnie Dyrektor Biura Finansowania Ekologicznego BOŚ SA, Sebastian Bodzenta, przedstawił „Możliwości współfinansowania przedsięwzięć ciepłowniczych finansowanych ze środków NFOŚiGW”. Mówca zaznaczył, że BOŚ SA posiada kompleksową ofertę mogącą wspierać finansowanie inwestycji ekologicznych: doradztwo inwestycyjne, uzupełnienie oferty NFOŚiGW/WFOŚiGW, finansowanie inwestycyjne i obrotowe, finansowanie preferencyjne, leasing oraz pakiet dla firm zainteresowanych finansowaniem europejskim. Stwierdził, że finansowanie inwestycji w programie Ciepłownictwo powiatowe może odbywać się poprzez montaż finansowy obejmujący: kredyt pomostowy, kredyt obrotowy oraz kredyt uzupełniający na koszty niekwalifikowane. Natomiast w programie Energia Plus montaż ten może objąć kredyt pomostowy, kredyt uzupełniający oraz kredyt obrotowy. Prelegent pokazał warunki uzyskania tych kredytów oraz przedstawił ofertę spółki zależnej BOŚ Eko-Profit SA.

W ostatniej części konferencji przedstawiciele gmin i przedsiębiorstw ciepłowniczych przedstawili informacje dotyczące zrealizowanych u siebie projektów oraz ich potencjału inwestycyjnego. Swoje osiągnięcia, problemy i zamierzenia rozwojowe przedstawili: Mirosław Wędrychowicz – Burmistrz Miasta Biecz, Jan Woźniak – Prezes Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Skierniewicach, Grzegorz Ratter – Prezes Miejskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej Nowy Targ Sp. z o.o., Dariusz Dobrowolski – Z-ca Burmistrza Miasta Sochaczew oraz Bogusław Pięta – Energetyk Miejski w Jaśle.

Wydarzenie podsumował Wiceprezes Zarządu NFOŚiGW Artur Michalski, który podkreślił, że obrady pomogły w określeniu ważnych problemów i propozycji. Stwierdził, że dyskusja o lokalnych problemach energetyki i ciepłownictwa wykazała, że klastry energii mogą być ważnym przyczynkiem dla osiągania celów przedstawianych programów. Zaznaczył również rolę doradztwa energetycznego w aplikowaniu projektów ciepłowniczych do NFOŚiGW. Tymczasem Narodowy Fundusz przeanalizuje możliwość i zasadność rozszerzenia programu Ciepłownictwo powiatowe na systemy ciepłownicze o mocy większej niż 50 MW. Zarząd i specjaliści NFOŚiGW będą w najbliższym czasie wizytować przedsiębiorstwa ciepłownicze celem identyfikacji problemów. Zagadnienia ciepłownictwa zostaną również uwzględnione we wkrótce uruchamianych programach współfinansowanych z Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz w nowej perspektywie finansowej POIiŚ 2021-2027.

W załączeniu: prezentacje z konferencji oraz teksty programów priorytetowych Energia Plus i Ciepłownictwo powiatowe.