19.11.2021 12:19 | Źródło: pgi.gov.pl

PIG-PIB udostępnia: Katalog wybranych źródeł wód mineralnych i swoistych - w Karpatach i Sudetach

Budowa geologiczna południowej Polski sprzyja występowaniu na ich obszarze licznych źródeł wód mineralnych i swoistych (leczniczych). Ponad sto najcenniejszych, nieużytkowanych i najbardziej urokliwych źródeł szczegółowo scharakteryzowano w "Katalogu wybranych źródeł wód mineralnych i swoistych w Karpatach i Sudetach", opracowanym przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB). Uzupełnieniem opracowania jest słownik objaśniający prawie kilkadziesiąt pojęć geologicznych oraz bogaty, liczący blisko 300 pozycji spis literatury.

W październiku 2021 r. PIG-PIB udostępnił „Katalog wybranych źródeł wód mineralnych i swoistych w Karpatach i Sudetach”. Zasadniczą część opracowania stanowią karty informacyjne wykonane dla wybranych 108. niezagospodarowanych źródeł (szczawy i wody kwasowęglowe, wody siarczkowe, wody chlorkowe – słonawe, słone i solanki oraz wody radonowe).

Każda karta jest opatrzona zdjęciem źródła, mapą topograficzną z lokalizacją i krótką charakterystyką obejmującą: określenie głównych jonów i składników swoistych w wodzie wypływającej ze źródła, temperaturę i odczyn pH wody, a także jej typ hydrochemiczny. Dodatkowo zamieszczono opis misy źródła i zjawisk towarzyszących wypływom wód. Katalog zawiera także opis warunków geologicznych i hydrogeologicznych badanego rejonu Karpat i Sudetów, a także ich wpływu na występowanie poszczególnych rodzajów wód zmineralizowanych i swoistych. Każdy typ wody posiada krótką charakterystykę obejmującą m.in.: genezę wód i składników swoistych, a także warunki formowania się ich składu chemicznego.

Karpaty

Spośród 108. zbadanych źródeł 77 znajduje się na obszarze Karpat: 45 to źródła szczaw i wód kwasowęglowych, 27 - źródła wód siarczkowych oraz 5 to źródła wód chlorkowych i solanek. Większość z nich jest związana z doliną Popradu nazywaną „popradzkim zagłębiem balneologicznym”, gdzie do spożycia są rozlewane najbardziej wartościowe naturalne wody mineralne, naturalne wody źródlane, wody lecznicze i wody stołowe, znane nie tylko w Polsce, ale także cenione poza jej granicami.

Wśród badanych źródeł karpackich dominują szczawy. Są to wody typu HCO3-Ca-(Mg)+CO2+(Fe), których średnia mineralizacja wynosi 2,6 g/dm³. Najmniejszą wartość mineralizacji zanotowano w źródle „Wędrowców” w Tyliczu (0,3 g/dm³), natomiast największą w źródle „Michalina” w Krościenku nad Dunajcem (8,5 g/dm³). Odczyn wód wyrażony skalą pH waha się od 5,3 do 7,7, średnio 6,2. Temperatura drenowanych wód jest zmienna i mieści się w zakresie 6,1-15,5°C, średnio 9,7°C.

Lokalizacja wybranych źródeł z obszaru Karpat opisanych w Katalogu wybranych źródeł wód mineralnych i swoistych w Karpatach i Sudetach

Sudety

Sudety są jedynym obszarem w Polsce, gdzie występują wody radonowe. Spośród 31. badanych źródeł aż 27 stanowiły źródła tych wód. Pozostałe cztery obiekty to źródła szczaw.

Scharakteryzowane źródła sudeckie reprezentują różne typy chemiczne – HCO3-Ca-(Mg), HCO3-SO4-(Ca)-(Na)-(Mg), HCO3-Cl-(Ca)-Na, SO4-(HCO3)-Ca-Na, SO4-(HCO3)-Na-Ca oraz SO4-Ca-Mg. Mineralizacja wód waha się od 0,01 do 0,2 g/dm³, odczyn drenowanych wód zmienia się od 5,4 do 9,9 w skali pH, natomiast ich temperatura wynosi od 4,1 (pomiar w okresie zimowym) do 11,7°C. Szczawy opisano w czterech źródłach – „Teresa” i „Maria” w miejscowości Bobrowniki, „Górne” w Nowej Łomnicy oraz „Wiktoria” w Szalejowie Górnym.

Lokalizacja wybranych źródeł z obszaru Sudetów opisanych w Katalogu wybranych źródeł wód mineralnych i swoistych w Karpatach i Sudetach

Wiedza na temat źródeł wód mineralnych i leczniczych jest nieodzowna dla optymalnego wykorzystania ich potencjału. Uzasadnionym jest, aby podobne opracowania zostały wykonane dla pozostałych rejonów Polski.

Analizy fizykochemiczne wód ze źródeł karpackich zostały wykonane w Akademii Górniczo-Hutniczej w ramach badań własnych i grantów prowadzonych przez dr hab. inż. Lucynę Rajchel prof. uczelni w latach 2000–2018.

Wody ze źródeł sudeckich przebadano w laboratorium Eurofins OBiKŚ Polska Sp. z o.o. Analizę zawartości radonu wykonano w Zespole Laboratoriów Badawczych i Wzorujących GIG – Śląskim Centrum Radiometrii Środowiskowej.

„Katalog wybranych źródeł wód mineralnych i swoistych z obszaru Karpat i Sudetów” opracowano w PIG-PIB, jako jedno z zadań realizowanych w ramach przedsięwzięcia państwowej służby geologicznej pn. Prowadzenie Banku Danych Wód Podziemnych Zaliczonych do Kopalin (solanki, wody lecznicze i termalne), w okresie od 1.04.2018 r. do 30.09.2021 r., finansowanego w formie dotacji przez NFOŚiGW.

Wyjaśnienie podstawowych pojęć:

Wody lecznicze podlegają ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. 2021 poz. 1420 tj.), w której obok solanek (woda podziemna o zawartości rozpuszczonych składników mineralnych stałych nie mniejszej niż 35 g/dm3) i wód termalnych (woda podziemna, która na wypływie z ujęcia ma temperaturę nie mniejszą niż 20°C) zaliczono je do kopalin. Wejście w życie ww. ustawy zmieniło dotychczasowy stan prawny wód leczniczych. Wcześniej, aby woda z danego złoża mogła być nazywana leczniczą, musiała być za taką uznana w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Do momentu ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, woda taka określana była mianem wody potencjalnie leczniczej.

Według obowiązującej obecnie ustawy Prawo geologiczne i górnicze, wodą leczniczą jest woda podziemna, która pod względem chemicznym i mikrobiologicznym nie jest zanieczyszczona, cechuje się naturalną zmiennością cech fizycznych i chemicznych, o zawartości rozpuszczonych składników mineralnych stałych nie mniejszej niż 1000 mg/dm3 lub zawierająca przynajmniej jeden ze składników swoistych, do których należą: żelazo dwuwartościowe, fluor, jod, siarka dwuwartościowa, kwas metakrzemowy, dwutlenek węgla oraz radon.

Według rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 kwietnia 2006 r. w sprawie zakresu badań niezbędnych do ustalenia właściwości leczniczych naturalnych surowców leczniczych i właściwości leczniczych klimatu, kryteriów ich oceny oraz wzoru świadectwa potwierdzającego te właściwości (Dz. U. z 2018 r. poz. 605), za lecznicze mogą zostać uznane wody mineralne, wody swoiste oraz wody mineralne swoiste.

Zgodnie z rozporządzeniem, wodą mineralną jest woda podziemna zawierająca w 1 dm^₃ co najmniej 1000 mg rozpuszczonych składników, w tym w szczególności: chlorki, siarczany i wodorowęglany sodu, wapnia i magnezu, występujące w poszczególnych wodach w różnych stosunkach ilościowych.

Wodą swoistą określa się wodę podziemną zawierającą w dm³ poniżej 1000 mg rozpuszczonych składników stałych, w tym jeden lub więcej składników leczniczych swoistych, w podanych lub wyższych stężeniach, lub wykazująca na wypływie z ujęcia temperaturę co najmniej 20°C (woda termalna). Wodą mineralną swoistą jest woda mineralna zawierająca jeden lub więcej składników swoistych, w podanych lub wyższych stężeniach, lub wykazująca na wypływie z ujęcia temperaturę co najmniej 20°C.

DO POBRANIA /przekierowanie/ „Katalog wybranych źródeł wód mineralnych i swoistych w Karpatach i Sudetach” [stron 189; waga dokumentu 45,8 MB]