Żywienie dojelitowe - już standard, czy wciąż tylko dodatek?

Nie ma skutecznego leczenia bez specjalistycznego wsparcia żywieniowego, które ma na celu poprawę lub utrzymanie stanu odżywienia, prawidłowego rozwoju, poprawy rokowania oraz przyspieszenia leczenia. Naturalną drogą podawania posiłków jest droga doustna, jednak w sytuacji, w której ten sposób jest niemożliwy lub niewystarczający, powinno zostać wdrożone żywienie dojelitowe bezpośrednio do żołądka lub jelita, a w ostateczności pozajelitowe (dożylne). Żywienie dojelitowe stosuje się zarówno u dzieci, osób dorosłych, jak i starszych, przede wszystkim w przypadku:

• Zaburzeń połykania, niedrożności górnego odcinka przewodu pokarmowego, których przyczynami mogą być m.in. guz nowotworowy, udar mózgu, choroby Parkinsona i Alzheimera;
• Chorób nowotworowych, głównie tych, które uniemożliwiają połykanie (nowotwór jamy ustnej, krtani) lub prowadzą do szybkiego wyniszczenia pacjenta (nowotwór żołądka, trzustki);
• Przewlekłego zapalenia trzustki, nieswoistych zapaleń jelit, w tym choroby Leśniowskiego - Crohna;
• Dziecięcego porażenia mózgowego, mukowiscydozy;
• Chorych nieprzytomnych.

Ważnym wskazaniem jest również przygotowywanie do operacji oraz żywienie w okresie rekonwalescencji i rehabilitacji w przypadku pacjentów, u których występuje niedożywienie lub jego ryzyko. Żywienie dojelitowe stosowane jest nie tylko w szpitalu, ale również w hospicjach, zakładach opieki długoterminowej i w domu pacjenta.

Konsekwencje niedoborów białkowo-energetycznych i mikroskładników odżywczych to m.in. obniżenie odporności, gorsze efekty terapii, dłuższy czas hospitalizacji. Grupą pacjentów szczególnie narażonych na niedożywienie są dzieci – zapotrzebowanie organizmu na energię i składniki odżywcze w okresie wzrostu jest bardzo duże, a niedobory mogą przyczynić się do zaburzeń wzrastania. Rozpoznawanie niedożywienia oraz dobranie odpowiedniej metody jego leczenia to niezbędne elementy procesu terapeutycznego każdego pacjenta. Poprzez wdrożenie żywienia dojelitowego, dzięki któremu osiągamy właściwy stan odżywienia organizmu, pacjent może szybciej zostać wypisany ze szpitala. Odnotowuje się widoczny spadek długości hospitalizacji tych pacjentów – ok. 40% u dzieci i ok. 30% u dorosłych – wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Janusz Książyk, Prezes Polskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego Dzieci.

Żywienie dojelitowe w domu – korzyść dla pacjenta i gospodarki

W momencie, gdy pacjent może być wypisany ze szpitala, ale wciąż wymaga podawania żywienia dojelitowego, może być ono kontynuowane w warunkach domowych, a także w hospicjum czy w zakładzie opiekuńczo-leczniczym. Jedną z wytycznych jednostek opiekujących się takimi pacjentami jest zasada, że danym pacjentem opiekuje się niezmienny zespół lekarsko-pielęgniarski. Sprzyja to dobrej relacji na linii personel medyczny – pacjent/opiekun i pozwala na dokładne poznanie potrzeb pacjenta. Obecnie około 6000 polskich pacjentów jest objętych programem żywienia dojelitowego w warunkach domowych.

Z przeprowadzonych badań wynika, że dzięki żywieniu dojelitowemu w domu u pacjentów odnotowano znaczny wzrost masy ciała (o ok. 12% u dorosłych oraz o ok. 40% u dzieci), a co za tym idzie, zmniejszenie współczynnika niedożywienia. Ma to bezpośredni wpływ na o wiele niższy odsetek powikłań infekcyjnych (o ok. 22,5% w porównaniu do czasu przed wdrożeniem domowego żywienia dojelitowego)[1].

Żywienie domowe wpływa nie tylko na komfort i lepsze samopoczucie pacjenta, ale także na jakość jego życia i znacznie obniża koszty terapii. Dzięki takiemu postępowaniu utrzymujemy pacjenta w dobrej kondycji, co sprawia, że maleje ryzyko powikłań. Szacunkowo, niedożywienie kosztuje podatnika ok. 11 mld zł rocznie. Ocenia się, że żywienie dojelitowe w warunkach domowych jest tańsze nawet o 70-80% niż procedury hospitalizacyjne, a należy pamiętać, że świadczenie nie obejmuje pojedynczej procedury, tylko kompleksową opiekę nad pacjentem, w tym szkolenie, diety oraz sprzęt – mówi dr n. med. Piotr Wójcik, konsultant województwa podkarpackiego w Poradni Żywieniowej Nutrimed Sp. z o.o.

Żywienie dojelitowe stosuję od 14 roku życia ze względu na chorobę Leśniowskiego-Crohna, która później doprowadziła do konieczności resekcji niektórych fragmentów jelita. Byłem bardzo niedożywiony, mój organizm nie był w stanie wchłaniać potrzebnych składników odżywczych. Dzięki żywieniu medycznemu uzyskałem remisję bez konieczności włączenia sterydoterapii, lepiej się rozwijałem, uniknąłem wielu problemów wynikających z możliwej niedokrwistości, niedoborów wapnia. Czułem się lepiej, co też wpłynęło na większą pewność siebie. Żywienie dojelitowe nie przeszkodziło mi w studiowaniu – skończyłem dwa kierunki studiów. Ponadto, kończę doktorat i pracuję naukowo. Prowadzę bardzo aktywny tryb życia. Mam plecak z pompą, którą w razie potrzeby mogę ze sobą zabrać. Mogę aktywnie wykonywać wszystkie codzienne czynności i swobodnie uczestniczyć w życiu społecznym – opowiada Adrian Witczak, pacjent z chorobą Leśniowskiego - Crohna.

Dostęp do świadczenia – jest lepiej, ale potrzeby rosną

Liczba pacjentów żywionych dojelitowo w domu dynamicznie wzrasta, a chorych wymagających tej metody żywienia będzie coraz więcej. Eksperci podkreślają, że stanowi to dowód na poprawę jakości medycyny w Polsce, ale jednocześnie stanowi duże wyzwanie dla systemu. Obecnie świadczenie żywienia dojelitowego w warunkach domowych jest limitowane, a kolejki w zależności od województwa różnią się liczbą oczekujących.

W związku z tym, że niedożywienie jest problemem interdyscyplinarnym, nie ma swojego konsultanta krajowego, który mógłby zabiegać u decydentów o refundację. Płatnik jednak coraz wyraźniej widzi prawidłowość, z której wynika, że niedożywiony pacjent kosztuje więcej. Dzięki temu nakłady na taki rodzaj wspomagania leczenia – w tym finansowanie żywienia dojelitowego - systematycznie rosną.

^{[1] S. Klek, A. Hermanowicz, G. Dziwiszek, K. Matysiak, K. Szczepanek, P. Szybinski, A. Galas, Home enteral nutrition reduces complications, lenght of stay, and health care costs: results from a multicenter study, Am J Clin Nutr 2014, 100:609-15}

^{[1] Załącznik nr 4 do zarządzenia Nr 88/2013/DSOZ Prezesa NFZ z dnia 18 grudnia 2013r., Opis Przedmiotu Umowy Część F – Opis świadczenia Żywienie Dojelitowe w Warunkach Domowych}