Należy wykonać wyrok TK w sprawie dotyczącej utworzenia dwóch gmin: Szczawa w województwie małopolskim oraz Grabówka w województwie podlaskim. RPO interweniuje u premiera RP

– Nie może być tak, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzający niekonstytucyjność normy prawnej, nie wywołuje żadnego skutku i nie prowadzi do wyeliminowania niekonstytucyjności prawa – pisze RPO Marcin Wiącek do premiera i prosi o pełne wykonanie wyroku TK z 1 czerwca 2017 r.

Chodzi o sprawę utworzenia gminy Szczawa (woj. małopolskie) i gminy Grabówka (woj. podlaskie). Trybunał stwierdził niekonstytucyjność rozporządzenia Rady Ministrów uchylającego rozporządzenie o utworzeniu tych gmin.

Problem związany z trybem dokonywania zmian przebiegu granic gmin przez Radę Ministrów jest często poruszany przez samorządowców w ramach prowadzonych przez Rzecznika konsultacji. Sprawa utworzenia wspomnianych gmin była omawiana na spotkaniu RPO z przedstawicielami Związku Gmin Wiejskich RP 2 marca 2022 r. RPO zainteresował się nią w związku z wątpliwościami natury konstytucyjnej związanymi z obowiązkiem wykonywania wyroków TK których efektem jest wyeliminowanie z systemu prawa określonych norm (art. 190 ust. 1 Konstytucji RP).

Rozporządzenia Rady Ministrów

28 lipca 2015 r. Rada Ministrów wydała rozporządzenie, którym utworzyła gminy Szczawa i gminy Grabówka. Kompetencje rządu do przeprowadzania zmian ustroju gmin wynikają z ustawy o samorządzie gminnym.

Rozporządzenie miało wejść w życie z 1 stycznia 2016 r., ale dwa dni wcześniej opublikowano rozporządzenie Rady Ministrów uchylające wcześniejsze rozporządzenie o utworzeniu tych gmin. Cofnięcie decyzji rząd motywował przede wszystkim wynikami referendów lokalnych przeprowadzonych w gminach, z których miano wydzielić nowe gminy Szczawa (referendum nieważne wobec zbyt niskiej frekwencji) i Grabówka (większość mieszkańców gminy Supraśl opowiedziała się przeciwko utworzeniu gminy Grabówka).

Rozporządzenie uchylające zostało zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego przez grupę posłów na Sejm.

Wyrok TK w sprawie U 3/17

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 1 czerwca 2017 r. stwierdził niekonstytucyjność tego rozporządzenia. Stwierdził, że RM nie dochowała trybu wydania rozporządzenia uchylającego, ponieważ nie zostały przeprowadzone konsultacje z mieszkańcami jednostek samorządu terytorialnego, których to rozporządzenie to dotyczyło.

W uzasadnieniu TK podkreślił, że „możliwość wyrażenia opinii w sprawach lokalnych czy regionalnych o kształcie granic danej jednostki samorządowej przez jej mieszkańców jest jednym z podstawowych elementów zasady demokratycznego państwa prawnego”. Zwrócił również uwagę, że mieszkańcy gmin muszą mieć możliwość zajęcia stanowiska w sprawach ich dotyczących. A pominięcie prawa do wyrażenia takiej opinii narusza podstawy demokracji.

Zdaniem Trybunału, wcześniejsze przeprowadzenie konsultacji dotyczących wydania rozporządzenia o utworzeniu gmin Szczawa i Grabówka nie usprawiedliwia tego, że Rada Ministrów nie skonsultowała uchylenia tego rozporządzenia z mieszkańcami. Konsultacje dotyczące utworzenia gmin były przeprowadzone w innym celu niż ten, który zamierzano osiągnąć, wydając rozporządzenie uchylające.

Z tego względu nie można uznać, że rozporządzenie uchylające spełniło wymogi przepisów upoważniających zawartych w ustawie o samorządzie gminnym, a w konsekwencji – wymogi określone w art. 92 ust. 1 i art. 7 Konstytucji.

RPO: należy w pełni wykonać wyrok

W pierwszej kolejności rzecznik zauważa, że obowiązek wykonywania wyroków TK pojawia się wtedy, gdy sam wyrok nie jest wystarczający do przywrócenia stanu konstytucyjności. Taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie, dlatego należy podjąć działania zmierzające do jego wykonania.

RPO nie zgadza się ze stanowiskiem Rządowego Centrum Legislacji, które nie widzi podstaw do podjęcia działań zmierzających do przywrócenia stanu konstytucyjności ani w formie działań faktycznych (zmierzających do rozpoczęcia funkcjonowania gmin Szczawa i Grabówka), ani legislacyjnych (podjęcia ponownej procedury zmierzającej do utworzenia tych gmin).

Oznaczałoby to bowiem, że - w opinii RCL - nie ma potrzeby podjęcia jakichkolwiek działań (ani faktycznych, ani legislacyjnych), aby przywrócić stan konstytucyjności i wyeliminować stwierdzone przez TK uchybienia, których sam wyrok Trybunału wyeliminować nie mógł.

W praktyce powodowałyby to sytuację, w której wydany przez TK wyrok nie wywołał żadnych skutków prawnych, pozostał niewykonany i nie wyeliminowano skutków rozporządzenia wydanego z naruszeniem konstytucji.

Taka sytuacja jest nie do pogodzenia z art. 190 ust. 1 Konstytucji. Nie może być bowiem tak, że wyrok TK stwierdzający niekonstytucyjność normy prawnej nie wywołuje żadnego skutku i nie prowadzi do wyeliminowania niekonstytucyjności prawa.

W związku z tym RPO prosi premiera Mateusza Morawieckiego o ponowne przeanalizowanie kwestii skutków wyroku TK w sprawie U 3/17 i podjęcie działań zmierzających do jego pełnego wykonania.

V.600.2.2022