WYKŁAD O HAFCIE LACHOWSKIM MARII BRYLAK-ZAŁUSKIEJ

Odświętne stroje Lachów Sądeckich od dawna zwracały uwagę badaczy kultury ludowej głównie za sprawą charakterystycznych zdobień, szczególnie kolorowych haftów, które uważano za najbogatsze i najpiękniejsze w Polsce. Ich najstrojniejsza forma wykształciła się w połowie XIX w. wśród bogatych kmieci w centrum regionu – ze wsi sąsiadujących z Podegrodziem (tzw. subregion Lachów Podegrodzkich). Poza okręgiem podegrodzkim funkcjonował strój o znacznie skromniejszym zdobieniu. Już w pierwszym dziesięcioleciu XX stulecia tradycyjny strój, szczególnie męski, zaczął być stopniowo zarzucany i zastępowany odzieżą mieszczańską.

Starodawny ubiór lachowski był zakładany tylko na specjalne okazje. Nieco dłużej, bo do końca lat 30., tradycyjny strój zachował się we wsiach szczególnie przywiązanych do tradycji (głównie we wsiach dawnej parafii podegrodzkiej). Ubiory z obrzeży regionu szybko odeszły w zapomnienie jako mniej zdobne i nie tak efektowne jak podegrodzkie. Do nich chętnie sięgały zespoły folklorystyczne. Wzory wyszywane wielobarwnymi nićmi, koralikami, cekinami i pasmanterią zdobiły nie tylko ubiory kobiece – gorsety, katanki i kaftany, halki, zapaski i koszule oraz chusty, ale także stroje męskie. Najbogatsze hafty, wysmakowane w kolorystyce i kompozycji, pokrywały granatowe kaftany – najbardziej charakterystyczny element stroju Lachów Sądeckich, uważany za wyróżnik grupy. Szyciem i zdobieniem świątecznej odzieży trudnili się wiejscy krawcy i hafciarki. W regionie znani byli m.in. krawcy Plata z Przyszowej i Stanisław Zygmunt z Juraszowej. Umiejętność szycia i zdobienia ubrań lżejszych i bielizny była powszechna wśród wiejskich kobiet. Jedną z bieglejszych hafciarek kontynuujących tradycje haftu lachowskiego była Janina Ciągło z Podegrodzia (ur. w 1923 r.). Od niej uczyła się Janina Lorczyk, która w ramach projektu Mistrz Tradycji prowadzi zajęcia z haftu lachowskiego.
Podczas spotkania uczestnicy otrzymają nieodpłatnie wzornik haftu lachowskiego. Znajdą się w nim motywy zdobnicze zaczerpnięte z eksponatów znajdujących się w muzealnej kolekcji strojów ludowych, od najstarszych, pochodzących z połowy XIX w., do pochodzących z lat 20.-30. XX w., wykonanych i noszonych zarówno z centrum regionu (subregion Lachów Podegrodzkich), jak i na jego obrzeżach. Zamieszczono w nim także rysunki strojów Lachów Sądeckich i detale zdobienia udostępnione przez Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie.

Spotkanie i wydawnictwo zrealizowano w ramach zadania „Mistrz tradycji – haft lachowski” dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.