Niedziela Palmowa, Kwietna, a może Wierzbna? Najpiękniejsze palmy ujrzymy w Małopolsce!

Kolekcję pięknych gromadzonych od wielu lat palm można znaleźć w Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie.

Palma lipnicka – z pręci wiklinowych 

Bardzo popularną palmą wielkanocna jest również palma lipnicka. Jest ona wykonywana ze starannie układanych pręci wiklinowych, które wiązane są również wiklinowymi witkami co około 20-30 cm, w zależności od wysokości palmy. Na końcu przywiązuje się wiązkę trawy stawowej. Palmę zdobią kwiaty i wstążki z bibuły, bukszpan i bazie.

W Lipnicy Murowanej odbywa się najbardziej znany Konkurs Lipnickich Palm i Rękodzieła Artystycznego im. Józefa Piotrowskiego, który swoją tradycją sięga roku 1958. Już w najbliższą niedzielę (24 marca) zapraszamy na 65. odsłonę tego niezwykłego wydarzenia, które co roku ściąga rzeszę wiernych, mieszkańców okolicznych wiosek, a także licznych turystów. W programie, oprócz konkursu palm są także występy artystyczne, warsztaty wykonywania palm oraz jarmark wielkanocny.

Palmy rabczańskie – z papierowymi kokardkami

Interesujące są również palmy wykonywane w okolicach Rabki-Zdroju. Są to palmy długie, giętkie, a robi się je z witek wierzbowych. Zdobione są zarówno roślinami zielonymi (gałązki świerka i sosny), jak i ozdobami z bibuły (kolorowe kwiatki i wstążki), a przede wszystkim papieru (kokardki). Cechą charakterystyczną palm rabczańskich jest właśnie ich ozdabianie kolorowymi kokardkami z papieru. 

To właśnie w Rabce-Zdroju w 1958 roku odbył się pierwszy konkurs palm wielkanocnych. Co ciekawe, konkurs w Lipnicy Murowanej odbył się tego samego dnia, w tym samym roku, ale pół godziny później, tym samym nie zyskał miana najstarszego. W okolicach Rabki, a szczególnie w okolicach Mszany Dolnej, znane były magiczne i lecznicze właściwości palm wielkanocnych. Wierzono, że chronią przed piorunami, dlatego jej gałązki umieszczano w izbie za świętymi obrazami.

Palmy w kulturze Łemków – uzdrawiały i chroniły

Niedziela Palmowa to jedno z najważniejszych świąt także w kalendarzu prawosławnym i greckokatolickim. Palmy przynoszone przez Łemków do cerkwi są jednak dużo skromniejsze od palm święconych w kościołach rzymskokatolickich, natomiast niosą ze sobą wiele tradycji takich jak:

⇒ spalenie palmy w piecu miało uchronić dom przed uderzeniem pioruna, 

⇒ poświęcone bazie podkładało się pod pierwszy wieniec zrębu nowobudowanego domu, aby zapewnił mu szczęście,

⇒ wierzono, że uzdrawiały chorych,

⇒ palone w piecu patyczki z palmy podczas burzy miały wykurzyć diabła z komina, ponieważ wierzono, że strzela w niego piorun, 

⇒ po dziś dzień poświęconą palmę wkłada się za obraz, a dawniej przybijano ją zaraz przy wejściu do stajni, aby chroniła zwierzynę.

Wykonane z gałązek wierzbowych, zdobione są jedynie kolorową wstążką i zielonymi roślinami, przede wszystkim bukszpanem.

Palmy u Górali Podhalańskich – palma jak magiczny bicz

Na Podhalu, zgodnie z tradycją, palma wielkanocna powinna być wykonana z gałązek wierzbowych pokrytych baziami i związana lnem. W obecnych czasach jej postać trochę zmodyfikowano i używa się do jej tworzenia gałązek iglastych, bibułowych kwiatów i wstążek.

Dawniej bazie z poświęconej palmy wraz z kawałkiem chleba lub placka wkładano pod skibę przy pierwszej orce i wrzucano do pierwszego zboża, by zapewnić urodzajne plony. Bazie zostawiano także w wielu miejscach w ogrodzie i na polu. Wierzono także, że palma wielkanocna okręcona sznurem lnianym może pełnić rolę magicznego bicza dla owiec. Bicz miał uchować owce od chorób i nie pozwalać im zbłądzić podczas wędrówki.

Palmy u Kliszczaków – niezwykły bagnięć 

Innym ciekawym przykładem są tradycje palm wielkanocnych u Kliszczaków. Palma zwana przez nich "bagnięć" wykonana jest z gałązek leszczyny związanych wikliną, a obecnie częściej sznurkiem. Tradycyjna palma Kliszczaków powinna mierzyć od 2 do 3 metrów i ozdobioną częścią powinna być jej góra. Krzyżyki wykonane z palmy kliszczackiej wieszano nad drzwiami obory i miały one chronić bydło przed złymi skutkami czarów.

Dawniej w Małopolsce palmom wielkanocnym przypisywano nadzwyczajne moce. Ludzie w różnych miejscach regionu kultywowali różnorodne tradycje, np. krzyżyki z palmy wieszano nad drzwiami obór, spichlerzy, przy wrotach stodoły, aby chroniły je przed piorunami, pożarem i innymi nieszczęściami. Palmą gospodarze omiatali zwierzęta domowe, aby dobrze się chowały, a w pola uprawne wbijali gałązki z palmy czy zrobione z nich krzyżyki. Kawałki wiązanki dodawano do święconych ziół, którymi okadzano chorych ludzi i zwierzęta domowe. Bazie z poświęconych palm połykano zaraz po przyjściu z kościoła, aby ustrzec się od bólu gardła. Dziś wiele z tych zwyczajów zanika, palmy w Małopolsce nadal jednak wykonywane są często w sposób tradycyjny, typowy dla danego regionu.

foto: visitmalopolska.p