27.09.2023 17:47 | Źródło: europarl.europa.eu / multimedia.europarl.europa.eu

Naruszenia wspólnych wartości: co UE może zrobić

UE dysponuje narzędziami do ochrony swoich wartości i budżetu, gdy istnieje ryzyko naruszeń ze strony państw członkowskich. Dowiedz się, jak działają te mechanizmy.

Unia Europejska opiera się na wspólnych wartościach, łączących państwa cżłonkowskie i obywateli. Wartości te zostały określone na początku Traktatu o Unii Europejskiej - w art. 2. Są to: poszanowanie godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowanie praw człowieka.

Naruszenie wartości UE przez państwo członkowskie uzasadnia reakcję na szczeblu UE.

Czym jest praworządność?

Praworządność jest jedną z wartości UE i kluczową zasadą w państwach demokratycznych, ponieważ gwarantuje m.in. uczciwość i przejrzystość. Oznacza, że rządy powinny podlegać prawu, nie powinny podejmować arbitralnych decyzji, a obywatele powinni mieć możliwość zaskarżania ich działań przed niezależnymi sądami.

Obejmuje również walkę z korupcją, która niesprawiedliwie faworyzuje jednych ze szkodą dla innych, oraz ochronę wolności mediów, zapewniając tym samym, że opinia publiczna jest odpowiednio informowana o działaniach rządu.

W ostatnich latach Parlament Europejski przestrzegał przed pogarszającą się sytuacją w zakresie praworządności w niektórych państwach członkowskich. Posłowie do PE podjęli działania i wielokrotnie wzywali Komisję Europejską i państwa członkowskie do ochrony wartości i budżetu UE.

Procedura z Artykułu 7

Procedura z art. 7 Traktatu o UE została wprowadzona postanowieniami Traktatu z Amsterdamu z 1997 roku. Zawiera ona dwa mechanizmy ochrony wartości UE: zapobiegawczy, jeśli istnieje wyraźne ryzyko naruszenia wartości UE, i sankcji, jeśli do takiego naruszenia już doszło. Możliwe sankcje nakładane na państwo członkowskie nie są szczegółowo wymienione w traktatach, ale mogą one obejmować zawieszenie prawa do głosowania na posiedzeniach Rady i Rady Europejskiej.

W obu przypadkach ostateczna decyzja musi zostać podjęta przez przedstawicieli państw członkowskich w Radzie, ale w każdym z nich sposób podejmowania decyzji jest inny:

- decyzja w przypadku mechanizmu zapobiegawczego wymaga większości czterech piątych państw członkowskich,

- stwierdzenie istnienia naruszenia wartości UE wymaga jednomyślności wśród szefów państw i rządów UE.

Państwo członkowskie, którego to dotyczy, nie bierze udziału w głosowaniu. Dowiedz się więcej z naszej infografiki.

Środki dla ochrony budżetu UE

W 2020 r. eurodeputowani zatwierdzili rozporządzenie dla ochrony funduszy unijnych przed niewłaściwym wykorzystaniem przez państwa członkowskie - znane jako „mechanizm warunkowości w zakresie praworządności”. Parlament nalegał, aby miał zastosowanie nie tylko w przypadku bezpośredniego niewłaściwego wykorzystania funduszy UE, takich jak korupcja lub nadużycia finansowe, ale także w przypadku, gdy systemowe naruszenia podstawowych wartości narażają na szwank zarządzanie funduszami UE.

TEKST NA FILMIE / data wydarzenia: 18.09.2023 / reference: N01AFPS230720DL01

Praworządność to fundament demokracji i podstawowa wartość UE. Posłowie do PE stale ostrzegają, że jest ona zagrożona w niektórych państwach członkowskich – istnieje obawa, że korupcja i zagrożone systemy sądownicze mogą prowadzić do niewłaściwego wykorzystania funduszy UE. Parlament Europejski stworzył narzędzie do ochrony pieniędzy i wartości UE. Mechanizm warunkowości w zakresie praworządności pozwala UE zawiesić płatności, które mogą zostać wydatkowane w sposób naruszający demokratyczne standardy i podstawowe prawa.

Inne środki

Jeżeli, Komisja Europejska uzna, że państwo członkowskie łamie prawo unijne, czyli nie stosuje zasad uzgodnionych na szczeblu UE, może wszcząć postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości, czego skutkiem mogą być sankcje finansowe wobec tego kraju.

Parlament przywiązuje dużą wagę do sytuacji w zakresie praworządności w państwach członkowskich, przygotowując sprawozdania, które podkreślają problemy i wzywają do działania, w tym sprawozdanie dotyczące praw podstawowych w 2020 i 2021 roku.

Od 2020 r. Komisja Europejska publikuje coroczne sprawozdanie w sprawie praworządności, które monitoruje zarówno pozytywne, jak i negatywne wydarzenia związane z praworządnością we wszystkich państwach członkowskich.

Działania parlamentu ws. praworządności na Węgrzech i w Polsce

Parlament po raz pierwszy uruchomił procedurę określoną w art. 7 TUE w 2018 r., kiedy zwrócił się do Rady o ustalenie, czy Węgry są zagrożone naruszeniem wartości założycielskich UE.

Posłowie określili szereg obaw dotyczących funkcjonowania instytucji w tym kraju, w tym problemy z systemem wyborczym, niezawisłością sądownictwa oraz poszanowaniem praw i wolności obywateli.

Parlament poparł podobną propozycję Komisji Europejskiej w sprawie Polski

15 września 2022 r. Parlament stwierdził, że sytuacja na Węgrzech pogorszyła się do tego stopnia, że kraj ten stał się „autokracją wyborczą”, czyli systemem konstytucyjnym, w którym odbywają się wybory, ale nie są przestrzegane normy i standardy demokratyczne. W sprawozdaniu Parlamentu przedstawiono, jak wartości UE w tym kraju uległy dalszemu pogorszeniu od 2018 r., dzięki „zamierzonym i systematycznym wysiłkom rządu węgierskiego”. Posłowie stwierdzili, że bezczynność UE pogłębiła pogorszenie się stanu demokracji i że część unijnych funduszy powinna zostać wstrzymana, dopóki ten kraj nie zastosuje się do unijnych zaleceń i orzeczeń sądowych.

18 września Komisja Europejska zaproponowała zawieszenie wypłaty 7,5 mld euro środków UE dla Węgier ze względu na obawy dotyczące praworządności, aby ochronić unijny budżet i interesy finansowe. Posłowie, którzy koordynowali prace nad zasadami ochrony budżetu UE w Parlamencie, z zadowoleniem przyjęli tę propozycję i wezwali kraje UE w Radzie do podjęcia kolejnych kroków.

1 czerwca 2023 r., w związku ze zbliżającym się przejęciem przez Węgry rotacyjnej prezydencji w Radzie UE w lipcu 2024 r., Parlament ponownie skrytykował wydarzenia na Węgrzech. Posłowie i posłanki zwrócili uwagę na rządzenie na mocy dekretu, ataki na prawa osób LGBTIQ+ i nauczycieli oraz systemową korupcję. Potępili antyunijne kampanie węgierskiego rządu, kwestionując zdolność Węgier do objęcia prezydencji. Powtarzali również obawy dotyczące niewłaściwego wykorzystania funduszy unijnych. 11 lipca 2023 r. posłowie i posłanki potępili najnowsze zagrożenia dla wartości UE w Polsce. W przyjętej rezolucji skoncentrowali się na niedawnych zmianach w polskim kodeksie wyborczym; na Państwowej Komisji ds. badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej, która ma uprawnienia do wykluczania osób z urzędów publicznych, co według krytyków jest wymierzone w działaczy opozycji; oraz na dalszych obawach o niezawisłość sądów.

Ten artykuł został po raz pierwszy opublikowany w 2018 roku i kilkakrotnie aktualizowany; ostatnia aktualizacja: 26 września 2023 roku.

Foto: Photographer: Alain ROLLAND Copyright: © European Union 2023 - Source : EP

Dot.: 20180222STO98434

POLECANE - PRAWO W POLSCE

Obwieszczenie marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 maja 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania