03.05.2023 06:52 | Źródło: pamiecpolski.archiwa.gov.pl / polona.pl / nck.pl / pl.wikipedia.org / gov.pl

Konstytucja 3 Maja, właściwie Ustawa Rządowa z dnia 3 maja – uchwalona 3 maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Uznawana za pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną konstytucję.

Uchwalona 3 maja 1791 roku na Sejmie Czteroletnim ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów była pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną konstytucją. Wprowadzała w Rzeczypospolitej ustrój monarchii konstytucyjnej – zachowywała stanową strukturę społeczeństwa, ale otwierała perspektywy dalszych przekształceń systemu państwowego. Na jej podstawie przyjęto monteskiuszowski podział władz na prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, a także zniesiono m.in. liberum veto, konfederacje i wolną elekcję. Choć Konstytucja 3 maja obowiązywała jedynie przez 14 miesięcy, była wielkim osiągnięciem narodu polskiego chcącego zachować niezależność państwową oraz zapewnić możliwość rozwoju gospodarczego i politycznego kraju.

Oryginał rękopiśmienny Konstytucji 3 maja początkowo był przechowywany w Wilanowie w zbiorach Archiwum Publicznego Potockich zgromadzonych przez Stanisława Kostkę Potockiego, uczestnika obrad Sejmu Czteroletniego. W latach 70. XIX wieku na mocy umów rodzinnych archiwum zostało przekazane do podkrakowskich Krzeszowic, a po 1945 roku powróciło do Warszawy i znalazło się w Archiwum Głównym Akt Dawnych.

DOKUMENT DO POBRANIA /przekierowanie/: KONSTYTUCJA 3 MAJA 1791 na podstawie tekstu ustawy rządowej z archiwum sejmu czteroletniego przechowywanego w archiwum głównym akt dawnych w warszawie >>;

źródło: polona.pl

Ustawa Rządowa, znana dziś jako Konstytucja 3 Maja, została uchwalona w 1791 roku przez Sejm 4-letni w celu reformy niewydolnego polskiego ustroju politycznego. Była pierwszą w Europie i drugą na świecie, niezwykle postępową konstytucją.

Celebrując rocznicę uchwalenia dokumentu, polecamy animację objaśniającą słynny obraz Jana Matejki pt. „Konstytucja 3 maja 1791 roku”.

źródło: YouTube/NCKultury

Narodowe Centrum Kultury

Opublikowano: 30.04.2020

źródło: polona.pl

W czasie uchwalania Konstytucji 3 Maja - naród polski a dokładniej obywatele Rzeczpospolitej Obojga Narodów śpiewali ten oto hymn narodowy - po utracie suwerenności, po utracie wolności - nic nie było już takie samo i nic nie było już tak proste - jak, być mogło się wydawać. Zaborcy zrobili swoje a ówcześni posłowie na Sejm, politycy - nie potrafili przez dziesiątki lat powrócić do tego, co było esencją polskości. Warto o tym pamiętać, że narodem polskim - nie zawsze rządzili wierni temu narodowi - warto pamiętać - bo historia lubi się powtarzać. - Obecnie hymn narodowy odwołuje się do m.in. Napoleona Bonaparte, któremu - naród polski nie zawdzięcza nic. Prezydenci III Rzeczypospolitej Polskiej, posłowie na Sejm w III Rzeczypospolitej Polskiej kontynuują wielkie nieporozumienie utrwalając w narodzie ten sam hymn narodowy, który przyświecał także jako hymn w czasie komunistycznego okresu w historii Polski - czyli, w PRL. Być może stąd tak wiele różnic na tle społecznym i ideologicznym - bo, nie można oddawać hołdu Napoleonowi Bonaparte w polskim hymnie narodowym.

Konstytucja 3-go Maja 1791 r. Pieśni narodowe.
adres wydawniczy: Warszawa : [wydawca nieznany, 1916] (Warszawa : B. Grabowski)
data powstania dokumentu: [1916]
miejsce wydania: Warszawa
sygnatura: 378.153
prawa do utworu: Domena Publiczna. Wolno zwielokrotniać, zmieniać i rozpowszechniać oraz wykonywać utwór, nawet w celach komercyjnych, bez konieczności pytania o zgodę. Wykorzystując utwór należy pamiętać o poszanowaniu autorskich praw osobistych twórcy.
źródło: Biblioteka Narodowa

DO POBRANIA: /przekierowanie/ TUTAJ >>;

źródło: polona.pl

źródło: polona.pl

Warto zagłębić się w istotę Konstytucji 3 Maja, oraz treści hymnu narodowego tamtego okresu historii Polski. Tym bardziej, że pod obecnym hymnem nie wiedzie się jakoś Polsce najlepiej - chyba, że nie mówimy o reprezentacji siatkarzy polskich, którym akurat Mazurek Dąbrowskiego sprzyja dość często i hucznie.

Konstytucja 3 Maja – europejskie dziedzictwo w Archiwach Państwowych

3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni uchwalił Ustawę Rządową - Konstytucję 3 Maja. To, jeden z najważniejszych aktów w dziejach Polski i jeden z najcenniejszych rękopisów przechowywanych obecnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych. W 2015 r. dokument wyróżniony został prestiżowym Znakiem Dziedzictwa Europejskiego.

Ustawa Rządowa była pierwszą w Europie i drugą w świecie nowoczesną ustawą zasadniczą, która wprowadzała w Polsce monarchię konstytucyjną, jakiej większość państw europejskich doczekała się dopiero w wieku następnym. Uchwalenie Konstytucji po długich debatach i sporach na Sejmie Wielkim zostało uznane za ważne wydarzenie w ówczesnej prasie europejskiej oraz wśród elit politycznych. Było przykładem pokojowych przekształceń ustrojowych, zwłaszcza na tle wydarzeń w ogarniętej rewolucją Francji.

Autorami Ustawy Rządowej byli ludzie oświecenia, wierzący w racjonalny porządek społeczeństwa i państwa, mający na celu „zabezpieczenie niezależnego bytu Rzeczypospolitej”. Obok króla Stanisława Augusta byli nimi: Ignacy Potocki, przywódca Stronnictwa Patriotycznego, ksiądz biskup Hugo Kołłątaj oraz Stanisław Małachowski, marszałek Sejmu Czteroletniego.

Konstytucja obowiązywała zaledwie rok. 18 maja 1792 r. caryca rosyjska Katarzyna II wypowiedziała Polsce wojnę i odniosła w niej zwycięstwo, doprowadzając do kolejnego rozbioru Rzeczypospolitej. Jej sojusznicy skupieni w szeregach konfederacji targowickiej podjęli próby zatarcia wszelkich śladów po ustawie zasadniczej, z zaciekłością ścigając oryginalne egzemplarze dokumentu.

Oryginały dokumentu w Archiwach Państwowych

W Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie przechowywane są trzy unikatowe oryginalne egzemplarze Konstytucji 3 Maja. Tekst z Tzw. Metryki Litewskiej z podpisami marszałków sejmu, został ocalony przed zniszczeniem przez Rosjan w Bibliotece Królewskiej. Egzemplarz z Archiwum Publicznego Potockich przechowali w ukryciu przedstawiciele tego rodu. Trzeci egzemplarz Konstytucji jest częścią obszernego, liczącego 25 tomów Archiwum Sejmu Czteroletniego. Zbiór ten, zabezpieczony przez jednego z sekretarzy sejmowych, Antoniego Siarczyńskiego, trafił w 1808 r. do Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, a po rozwiązaniu tej instytucji w 1832 r. wywieziono go do Rosji, skąd powrócił do Polski w ramach rewindykacji archiwaliów dopiero w 1964 r. Ponadto w AGAD zachował się urzędowy druk tekstu Ustawy Rządowej z formułą wpisu do akt grodzkich warszawskich, potwierdzony pieczęcią i podpisem pisarza grodzkiego.

W skład Ustawy Rządowej wchodzi uroczysta preambuła i 11 artykułów, w których uregulowano podstawowe zasady ustrojowe ówczesnej Rzeczypospolitej, kształt przyszłego rządu, problemy gospodarcze i społeczne oraz miejsce Kościoła w państwie.

Pamięć o Konstytucji w sieci Archiwów Państwowych i Archiwach Polonijnych

Wiele bezcennych źródeł uzupełniających zbiory AGAD-u przechowywanych jest w sieci Archiwów Państwowych w całej Polsce. Dotyczą one głównie obchodów kolejnych rocznic uchwalenia Konstytucji w różnych regionach Polski. Szczególne znaczenie miały te organizowane przed odzyskaniem niepodległości. Materiały historyczne 100. rocznicy w 1891 r. zachowały się m. in. w Archiwum Narodowym w Krakowie, z kolei interesujące źródła do 125. Rocznicy, świętowanej w 1916 r., przechowują m. in. Archiwum Państwowe w Przemyślu oraz Archiwum Państwowe w Warszawie. Ukazują one uczczenie tego wydarzenia także przez społeczności innych wyznań, w tym Kościół Ewangelicko-Reformowany w Warszawie. Dowodzi to uniwersalnego charakteru idei 3 Maja, które pełniły rolę integrującą w warunkach braku niepodległego państwa polskiego.

Pamięć o Konstytucji była elementem budowania wspólnoty narodowej w okresie II Rzeczypospolitej, jak też po II wojnie światowej, co znajduje potwierdzenie w zasobach archiwalnych z tego okresu. Od ponad 20 lat materiały dotyczące obchodów kolejnych rocznic ustanowienia Konstytucji są także zabezpieczane przez Archiwa Państwowe w ośrodkach polonijnych, m. in. w Londynie, Paryżu, Rzymie, Nowym Jorku i Chicago.

Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu

Z wydawnictwa POLONA

Marsz : na fortepian : ku pamięci uroczystego obchodu 125-lecia Konstytucji w Polsce 3-go Maja : op. 203
wariant tytułu: Marsz. Fortepian. Op. 203
adres wydawniczy: Warszawa : Księgarnia Mazowiecka, 1916
prawa do utworu: Domena Publiczna. Wolno zwielokrotniać, zmieniać i rozpowszechniać oraz wykonywać utwór, nawet w celach komercyjnych, bez konieczności pytania o zgodę. Wykorzystując utwór należy pamiętać o poszanowaniu autorskich praw osobistych twórcy.
źródło: Biblioteka Jagiellońska
obiekt zdigitalizowany w ramach projektu: Patrimonium
uid repozytorium: 83669158

DOKUMENT DO POBRANIA /przekierowanie/ >> POLONA.PL >>

Ostatnia aktualizacja: 03.05.2022, 08.03

foto tytułowe: współautor Matejko, Jan (1838-1893); autor wzoru adres wydawniczy: Kraków: Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich, [1927-1936] (Kraków: "Akropol"); data powstania dokumentu: [1927-1936]; miejsce wydania: Kraków;

PROJEKT MULTIMEDIALNY /przekierowanie/ konstytucja3maja.gov.pl;

Święto narodowe Trzeciego Maja obchodzone jest na pamiątkę uchwalenia przez Sejm Czteroletni, nazywany także Wielkim, 3 maja 1791 r. Ustawy Rządowej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, znanej jako Konstytucja 3 maja. Była to pierwsza w Europie i druga na świecie, po amerykańskiej z 1787 r., spisana konstytucja. Celem przyświecającym jej twórcom było ratowanie kraju, którego terytorium zostało częściowo zaanektowane w wyniku I rozbioru. „Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje, i z tej dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą – egzystencyją polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć” przywódcy Sejmu Wielkiego przyjęli konstytucję, która wszystkich obywateli brała „pod opiekę prawa i rządu krajowego”. Ustawa regulowała system prawny państwa, wprowadzając ustrój monarchii konstytucyjnej i zasadę trójpodziału władzy. Zniesiono liberum veto, konfederację i wolną elekcję. Choć interwencja militarna Rosji udaremniła reformę Rzeczypospolitej w połowie 1792 r., to do dzisiaj Konstytucja 3 maja jest jednym z fundamentów polskiej tradycji i państwowości.

Dzień uchwalenia Konstytucji 3 maja 1791 r. został uznany za święto narodowe już 2 dni później. Przez 123 lata zaborów Polski było zakazane. Zostało przywrócone w II Rzeczypospolitej Polskiej w 1919 r., zdelegalizowane przez okupantów niemieckich i sowieckich podczas II wojny światowej. Po jej zakończeniu było obchodzone tylko do 1946 r. Święto 3 Maja zostało oficjalnie zniesione w 1951 r. i przywrócone jako Święto Narodowe Trzeciego Maja w 1990 r. Od 2007 r. jest również świętem narodowym Litwy.

Sejm i Senat RP oraz Sejm Republiki Litewskiej w uchwale z 2021 r. w sprawie uczczenia 230. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja i Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów oddali hołd dziedzictwu nowożytnego konstytucjonalizmu i wyrazili przekonanie, że idee przyświecające uchwaleniu obu aktów stały się podstawą politycznej tożsamości obywateli krajów – spadkobierców Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W uchwale podkreślono, że konstytucja była formą umowy społecznej opierającej się na przekonaniu, że – jak zapisano w art. V konstytucji – „wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu”. Poszanowanie praw jednostki i utrwalenie etosu obywatelskiego miały gwarantować potęgę kraju. Ustawa Rządowa wprowadzała monarchię konstytucyjną, ustrój który w większości państw europejskich rozwinął się dopiero w następnym stuleciu. Jak napisano w uchwale, konstytucja była wyraźną manifestacją suwerenności politycznej, demonstracją tej niezależności wobec mocarstw ościennych oraz wezwaniem do odnowy Rzeczypospolitej Obojga Narodów. „Uchwalenie Konstytucji 3 Maja stanowiło dowód odpowiedzialności politycznej elit polskich i litewskich oraz świadectwo zwycięstwa innowacyjnej myśli prawnoustrojowej” – ocenili parlamentarzyści. Do wartości tych nawiązano w Zaręczeniu Wzajemnym Obojga Narodów – ustawie wykonawczej do Konstytucji uchwalonej przez Sejm Czteroletni 20 października 1791 r. Potwierdzono w nim siłę wspólnoty wielonarodowej zbudowanej na fundamentach republikańskich.

Kancelaria Senatu RP / 03.05.2023

ostatnia aktualizacja: 03.05.2023, 07.04