Przez powiaty i gminny pojedziemy lepszymi drogami

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, sieć dróg publicznych zarządzanych przez gminy i powiaty na koniec 2016 r. obejmowała blisko 372 tys. km dróg, co stanowiło ponad 88 proc. łącznej długości dróg publicznych w Polsce. Ponad 60 proc. z nich miało ulepszone rodzaje nawierzchni, czyli m.in. bitumiczne, betonowe lub z kostki brukowej. Pozostałe posiadały nawierzchnie brukowcową i tłuczniową (6 proc.) oraz gruntową (34 proc.).

Systematyczne przeznaczanie środków publicznych na rozwój lokalnej infrastruktury drogowej umożliwiło zmniejszenie odsetka dróg powiatowych oraz gminnych o nawierzchni nieulepszonej i gruntowej, w ogólnej długości sieci dróg z blisko 50 proc. w 2001 r. do 40 proc. na koniec 2016 r. Nadal jednak na lokalne drogi potrzebne są ogromne inwestycje. Świadczy o tym wysoki odsetek długości dróg gminnych o nawierzchni gruntowej - blisko 47 proc., oraz ponad 8 proc. udział tego rodzaju dróg powiatowych.

„Program rozwoju gminnej i powiatowej infrastruktury drogowej na lata 2016-2019” jest kontynuacją realizowanych w poprzednich latach „Narodowych Programów Przebudowy Dróg Lokalnych” tzw., „schetynówek” .

Obecny Program przewiduje udzielanie samorządom dotacji z budżetu państwa na dofinansowanie budowy, przebudowy oraz remontów dróg powiatowych i gminnych. W perspektywie czterech lat (2016-2019) zaplanowano przeznaczenie na ten cel 3,5 mld zł (pierwotnie 4 mld zł). W dwóch pierwszych latach realizacji Programu ze środków budżetu państwa wydano 1,6 mld zł, co przy jednoczesnym zaangażowaniu środków samorządowych w wysokości  1,7 mld zł, umożliwiło realizację inwestycji na odcinkach blisko 3,5 tys. km dróg.

NIK zwraca uwagę, że biorąc pod uwagę potrzeby inwestycyjne samorządów lokalnych, które w opinii ekspertów szacowane są na ok. 100 mld zł , nakłady przeznaczane na modernizację lokalnej infrastruktury drogowej, pozostają nadal dalece niewystarczające.

Oprócz środków z Programu, na drogi lokalne przeznaczane są fundusze z rezerwy subwencji, ogólnej, fundusze pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, a od 2018 r. dodatkowo środki Rządowego Programu na rzecz Rozwoju oraz Konkurencyjności Regionów poprzez Wsparcie Lokalnej Infrastruktury Drogowej. Zgodnie z jego założeniami w 2018 r. zaplanowano wykorzystanie przez jednostki samorządu powiatowego i gminnego dotacji celowych w wysokości 500 mln zł.

Od 2019 r. ma funkcjonować Fundusz Dróg Samorządowych, zasilany środkami z budżetu państwa oraz m.in. z NFOŚiGW, Lasów Państwowych i spółek skarbu państwa.

Skontrolowane przez NIK samorządy w większości prawidłowo przygotowały oraz realizowały inwestycje drogowe dofinansowane ze środków „Programu rozwoju gminnej i powiatowej infrastruktury drogowej w latach 2016-2019”. Wojewodowie zapewnili terminowe wdrożenie Programu, dzięki czemu wykorzystano niemal całą kwotę przeznaczoną na jego realizację (99 proc.). Większość złożonych w Programie wniosków została przez Komisje wojewódzkie oceniona prawidłowo. NIK zakwestionowała sześć spośród 48 ocen skontrolowanych projektów (13 proc.).

Większość skontrolowanych zarządców dróg, czyli zarządów  dróg powiatowych i wójtów nie oceniała stanu technicznego gminnej oraz powiatowej sieci drogowej. Zarządcy ci nie posiadali m.in. planów rozwoju sieci drogowej (8 zarządców), rzetelnej ewidencji dróg (13 jednostek) oraz nie dysponowali dokumentacją świadczącą o przeprowadzeniu przeglądów stanu technicznego wszystkich zarządzanych odcinków dróg (8 zarządców).

Natomiast wybrane do realizacji przez samorządy inwestycje drogowe były zgodne z celami Programu. Wnioski o dofinansowanie zawierały rzetelne informacje. Realizacja inwestycji poprawiała parametry techniczne dróg i wpływała na większe bezpieczeństwo uczestników ruchu drogowego. Inwestycje realizowano w oparciu o wymagane pozwolenia, a ich wykonawcy zostali prawidłowo wyłonieni. Nadzór nad realizacją prac inwestycyjnych w większości przypadków był prawidłowy. NIK zwraca jednak uwagę na przypadki nierzetelnego odbioru robót. Na przykład Zarząd Dróg Powiatowych w Rypinie odebrał naprawę gwarancyjną drogi, na której NIK stwierdziła nieprawidłowe wykonanie jej nawierzchni. Zarząd dróg nie dochodził od wykonawcy kar za zwłokę w usunięciu wad. Według Izby powinien on zapłacić ponad 1 mln zł za 291 dni zwłoki.

Istotne nieprawidłowości NIK stwierdziła także w Zarządzie Dróg Powiatowych w Lesznie, gdzie potwierdzono wykonanie i zapłacono za niezrealizowanie pełnego zakresu robót. Wartość niewykonanych prac wyniosła 291 tys. zł. NIK w tej sprawie złożyła zawiadomienie do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa dotyczącego niegospodarnego wydatkowania środków dotacji otrzymanych w ramach Programu.

Uwagi i wnioski

Najwyższa Izba Kontroli wnosi do organów gmin i powiatów o:

• zwiększenie nadzoru nad sporządzaniem planów rozwoju sieci drogowej, prowadzeniem aktualnej ewidencji dróg oraz przeprowadzaniem i właściwym dokumentowaniem przeglądów stanu technicznego dróg,
• sprawowanie skutecznego nadzoru inwestorskiego w toku bieżącej realizacji robót oraz na etapie ich odbioru końcowego.

do Ministra Infrastruktury o:

• wprowadzenie w odpowiednim rozporządzeniu Ministra Infrastruktury zmiany polegającej na jednoznacznym określeniu wymogu opracowania, zatwierdzenia i stosowania projektów stałej organizacji ruchu dla wszystkich dróg publicznych.