17 września – Dzień Sybiraka i 78. rocznica agresji sowieckiej na Polskę

Postanowienia paktu Ribbentrop-Mołotow

Najnowsze badania historyczne pokazują w nowym świetle okoliczności realizacji tajnego protokołu do niemiecko-sowieckiego paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r., zobowiązującego ZSSR do zbrojnego wkroczenia na tereny II RP po agresji III Rzeszy.

Po układzie monachijskim w październiku 1938 r., który przypieczętował zgodę Zachodu na rozbiór Czechosłowacji – Moskwa kanałami dyplomatycznymi zapowiedziała Francji „czwarty rozbiór Polski”. W kwietniu 1939 r. sztaby Francji i Wielkiej Brytanii przewidywały, że przyszły kształt Polski nie będzie zależał od przebiegu wojny, lecz od powojennych ustaleń.

Agresja ZSRR na Polskę

Niemcy po 1 września wielokrotnie domagali się od Stalina rozpoczęcia działań wojennych. Zdecydował o tym dopiero po konferencji francusko-brytyjskiej 12 września, na której sojusznicy Rzeczpospolitej zrezygnowali z uderzenia na III Rzeszę i pomocy Warszawie. A także po podpisaniu 16 września rozejmu przerywającego na Wschodzie wojnę z Japonią.

Rosjanie, napadając na Polskę, złamali postanowienia układu ryskiego z 1921 roku, a także paktu o nieagresji z 1932 r. Powołali się na ucieczkę rządu RP, co było propagandowym kłamstwem, opuścił bowiem granice państwa dopiero po agresji ZSSR. Na Polskę ruszyło 620 tysięcy sowieckich żołnierzy, 4,7 tysięcy czołgów i ponad 3 tysiące samolotów. Sowieccy oficerowie i komisarze wzywali żołnierzy i ludność cywilną do zbrodni na „polskich panach”. Wraz z wojskiem posuwały się oddziały NKWD, dokonujące aresztowań i rozstrzeliwań Polaków, które przerodziły się w masowe represje.

Konsekwencją agresji sowieckiej jest utrata Kresów wraz ze Lwowem i Wilnem, czyli dzisiejsza wschodnia granica na Bugu, zbrodnia katyńska oraz zsyłka setek tysięcy Polaków na Syberię i do Kazachstanu.

Sejm ustanowił 17 września Dniem Sybiraka

W 2013 r. Sejm RP ustanowił 17 września Dniem Sybiraka. Tego dnia Sybiracy spotykają się przed pomnikiem Golgoty Wschodu na gdańskim Cmentarzu Łostowickim, a następnie w Szymbarku na Kaszubach w Centrum Edukacji i Promocji Regionu. Można tam zobaczyć Dom Sybiraka przywieziony z Syberii, pociąg, którym wywożono Polaków na zsyłkę i repliki łagrów. W kościele im. św. Rafała Kalinowskiego znajdują się pamiątki podarowane przez Sybiraków. Zjazd przyciąga co roku 5 tysięcy osób.

Narodowe Centrum Kultury poleca wydawnictwa poświęcone tematyce związanej z Dniem Sybiraka

Rodzina Rudawców została wygnana z grodnieńskiego domu 13 kwietnia 1940 roku. Ich tułaczka prowadziła przez wiele kazachskich miejsc pracy przymusowej. W każdym z nich poetka Anna Rudawcowa starała się organizować spotkania wśród polskich wygnańców, podtrzymujące w nich ducha i wiarę w powrót do ojczyzny. Swoje doświadczenia z zsyłki przekuła w poezje, które znalazły się w tomiku Wiersze z Sybiru. Natomiast jej dzieci – Bohdan Rudawiec i Halina Łupinowicz – spisali swoje doświadczenia z dzieciństwa, które minęło na sybirskim wygnaniu.

Zarówno Wiersze z Sybiru Anny Rudawcowej, jak i wspomnienia z wygnania jej dzieci – Rzuceni w stepy Kazachstanu – można znaleźć w naszej księgarni internetowej.

Dla Bronisława Czepczaka-Góreckiego, podobnie jak Rudawcowie zesłanego wiosną 1940 roku, wygnanie była czasem przedwczesnego wchodzenia w dorosłość. Ciężkie warunki nie pozbawiły go hartu ducha i ciekawości świata. W swoich wspomnieniach pt. Na szachownicy losu. Wspomnienie skoczka, które mają wartość wręcz etnograficzną, zawarł wiele cennych informacji dotyczących zwyczajów i codziennego życia Kazachów oraz polskich zesłańców, a całość dodatkowo wzbogacił o akwarele i szkice swojego autorstwa.

zdjęcie: Kolumny piechoty sowieckiej wkraczające do Polski, 17.09.1939 ; nck.pl