Zapach strachu. Wiemy więcej, jak woń drapieżnika może wpływać na ofiary

Wyniki badań na ten temat zostały opublikowane w piśmie „Freshwater Biology”. Ich autorami są Szymon Śniegula z Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, a także dwóch badaczy ze szwedzkiego Uniwersytetu w Uppsali.

Jak przypomina Szymon Śniegula w informacji przesłanej PAP, drapieżnictwo to relacja pomiędzy organizmami, w ramach której drapieżnik - jako pokarm - wykorzystuje ciało innego organizmu, ofiary. Drapieżnik jest też jedynym beneficjentem takiej interakcji. Jednak potencjalne ofiary - doświadczając stresu spowodowanego przez obecność drapieżnych organizmów, wykształcają szereg strategii obronnych. Mogą np. uciekać w czasie ataku albo unikać miejsca i czasu, związanych z aktywnością drapieżnika. Inną strategią bywa wytworzenie różnych struktur ciała: wyrostków, pancerzy, kolców i innych form, które utrudniają drapieżnikowi schwytanie i połknięcie.

Każde z tych przystosowań może oznaczać dla ofiar pewne koszty. Np. ograniczona aktywność w obecności drapieżnika może źle wpłynąć na intensywność poszukiwań pokarmu. Również uzbrojenie się organizmu - wykształcenie przez niego wyrostków czy kolców - oznacza wydatkowanie energii, która w innym wypadku mogłaby przecież posłużyć inwestycji w rozród. To zaś wpływa ujemnie na liczebność populacji.

Informacje o bliskości drapieżnika potencjalna ofiara może odbierać wzrokowo lub fizycznie, a także poprzez substancje wydzielane mimowolnie przez zwierzęta. "Substancje te - zwane kairomonami - są często odbierane przez potencjalną ofiarę jako sygnał zagrożenia. Natomiast nadawca, w tym przypadku drapieżnik, zdradza nieświadomie swoją obecność, przez co maleją jego szanse na udane polowanie, ponieważ - jak wspomniałem- ofiara podejmuje mechanizmy obronne" – tłumaczy Szymon Śniegula.

Wraz ze współautorami publikacji badał on wpływ kairomonów pochodzących od drapieżnej ryby - okonia, na kilka gatunków ważek równoskrzydłych z rodziny łątkowatych (Coenagrionidae).

Na potrzebę badań naukowcy stworzyli kilka grup eksperymentalnych. W pierwszej badali jaja ważek. Część z nich była eksponowana na sygnały pochodzące od ryb, część - hodowano w wodzie bez kairomonów.

Testowano również larwy: część najmłodszych lub starszych larw odbierała zapach ryb. Kolejna grupa, kontrolna, nie doświadczała kontaktu z kairomonami. We wszystkich zespołach organizmów badacze mierzyli cechy ważne dla rozwoju embrionów i larw.

Okazało się, że jeżeli w danym środowisku obecne są kairomony - to u obecnych tam jaj i larw ważek może dochodzić do zmian dotyczących przeżywalności, terminu klucia oraz - w przypadku larw - tempa wzrostu – informują autorzy badania.

"To ciekawe, że w przypadku przeżywalności jaj oraz terminu klucia larw, reakcja na obecność kairomonów była inna u każdego z badanych gatunków ważek - potencjalnych ofiar okonia" – podkreśla Szymon Śniegula.

Zwraca też on uwagę na larwy ważek, które na wczesnych stadiach rozwoju nawet przez krótki czas miały kontakt z zapachem ryb. Rozwój tych osobników na późniejszych stadiach przebiegał wolniej – nawet, jeśli nie były już więcej narażone na zapach ryb.

"Przedstawione wyniki pokazały, że obecność drapieżnika w środowisku, nawet krótkotrwała, może mieć kolosalny wpływ na liczebność i dynamikę rozwoju potencjalnych ofiar, nawet przy braku jakiegokolwiek fizycznego kontaktu drapieżnik-ofiara" – podkreśla naukowiec.

Autorzy zastrzegają, że badanie wpływu kairomonów na jedno stadium rozwojowe organizmów o złożonym cyklu życiowym (np. owadów) to za mało, by wyciągać wnioski o faktycznym wpływie obecności drapieżnika na liczebność i dynamikę populacji danego gatunku.

Nauka w Polsce - PAP

Opublikowano: 20.03.2019